بحران فرسودگی ماشین‌آلات معدنی و امید تازه به نوسازی با طرح یک میلیارد دلاری
فرسودگی بخش قابل توجهی از ناوگان ماشین آلات معدنی کشور به بحرانی جدی در بهره‌وری و ایمنی معادن ایران تبدیل شده است که از سویی معیشت کارگران را تهدید می‌کند و همچنین مانع توسعه معدنکاری می‌شود. در این میان خبر برنامه یک میلیارد دلاری ایمیدرو برای نوسازی ناوگان با ترکیب واردات هدفمند و بومی‌سازی، بارقه‌ای از امید برای رفع این معضل و احیای توان تولیدی معادن محسوب می‌شود.
احسان رنجبران_ صنعت معدن ایران به‌عنوان یکی از پیشران‌های توسعه اقتصادی کشور، در سال‌های اخیر با انواع مشکلات و چالش‌ها روبه‌رو بوده که یکی از مهم‌ترین‌های آن‌ها فرسودگی ماشین‌آلات معدنی است. این مشکل نه‌تنها باعث کاهش بهره‌وری معادن شده، بلکه امنیت شغلی و ایمنی کارگران معدن را نیز تهدید می‌کند.
امروز بخش قابل‌توجهی از ناوگان معدنی کشور فرسوده شده و عمر مفید بسیاری از ماشین‌آلات آن به پایان رسیده است. طبق آمارها بیش از ۱۵ هزار دستگاه از مجموع ۳۶ هزار ماشین‌آلات معدنی فعال در کشور فرسوده هستند و عمر متوسط آن‌ها بالای ۲۰ سال است و این در حالی است که عمر مفید ماشین‌آلات معدنی در دنیا بین ۵ تا ۱۰ سال تعیین می‌شود.
محمدرضا بهرامن رئیس خانه معدن ایران اخیراً در همین رابطه هشدار داده و گفته است: «متوسط عمر تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی به بیش از ۲۰ سال رسیده است و باید برای نوسازی ناوگان این بخش برنامه‌ریزی اساسی کرد.»
این فرسودگی پیامدهای گسترده‌ای از جمله تعطیلی معادن کوچک، افزایش هزینه‌های نگهداری و کاهش حدود ۴۰ درصدی بهره‌وری را به همراه داشته است.
از ممنوعیت واردات تا ضعف تولید داخل
یکی از عوامل اصلی فرسودگی ناوگان، محدودیت و ممنوعیت واردات ماشین‌آلات معدنی طی سال‌های اخیر بوده است. این سیاست که از سال ۱۳۹۷ با هدف حمایت از تولید داخل اعمال شد، به دلیل نبود ظرفیت کافی در تولید داخلی، عملاً به رکود نوسازی منجر شده است.
درعین‌حال تولیدکنندگان داخلی نیز با مشکلاتی نظیر فناوری قدیمی، محدودیت دسترسی به قطعات و تیراژ پایین روبه‌رو هستند که همین امر باعث شده محصولات داخلی نتوانند جایگزین قابل‌اتکایی برای ماشین‌آلات برندهای بین‌المللی باشند.
تأکید بر نوسازی و بومی‌سازی
در چنین شرایطی، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) برنامه‌ای تازه برای بازسازی ناوگان معدنی کلید زده است. محمد آقاجانلو رئیس هیئت عامل ایمیدرو اعلام کرده است: «یک میلیارد دلار برای نوسازی و خرید ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی اختصاص یافته است. البته به دنبال واردات صرف نیستیم و این واردات به بومی‌سازی تجهیزات منجر خواهد شد.»
او با اشاره به برنامه اجرایی افزوده: «در سال اول ۵۰ دستگاه سی‌بی‌یو وارد می‌شود ولی در سال‌های بعد به مرور این عدد عمق ساخت داخل به بیش از ۳۰ درصد افزایش پیدا می‌کند.»
آقاجانلو همچنین تأکید کرده است که واردات از کشورهای مختلف و حتی همسایه‌ها به معنای تعطیلی ساخت ماشین آلات در داخل نخواهد بود، چرا که این روند با هدف انتقال فناوری و افزایش توان تولید داخلی دنبال می‌شود.
برنامه‌ای که ایمیدرو طراحی کرده می‌تواند پاسخی به نیاز فوری معادن برای نوسازی ماشین آلات باشد و بستر بومی‌سازی ماشین‌آلات را در بلندمدت فراهم کند. تأمین تجهیزات از منابع خارجی، در کوتاه‌مدت مانع توقف فعالیت معادن خواهد شد و افزایش سهم ساخت داخل به مرور زمان به توسعه پایدار صنعت ماشین‌آلات معدنی ایران کمک می‌کند.
این فرایند اگر به‌درستی اجرا شود می‌تواند مشکلاتی مثل کاهش بهره‌وری، هزینه‌های بالای تعمیرات و تهدیدات ایمنی ناشی از استفاده از ماشین‌آلات فرسوده را تا حد زیادی برطرف کند. همچنین با ورود فناوری‌های نوین و مشارکت شرکتهای خارجی، زمینه برای نوسازی خطوط تولید داخلی و ارتقای سطح رقابت‌پذیری شرکت‌هایی مانند هپکو نیز فراهم خواهد شد.
جمع‌بندی
فرسودگی ماشین‌آلات معدنی سال‌هاست به معضلی جدی در مسیر توسعه معدنکاری ایران بدل شده است، اما برنامه یک میلیارد دلاری ایمیدرو برای نوسازی ناوگان که ترکیبی از واردات هدفمند و بومی‌سازی است می‌تواند نقطه عطفی در این حوزه باشد.
اگر این طرح با حمایت واقعی دولت، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ثبات سیاست‌های اقتصادی همراه شود، مشکلات ناشی از فرسودگی ماشین‌آلات به‌تدریج کاهش یافته و بخش معدن کشور می‌تواند به جایگاه واقعی و تأثیرگذار خود در اقتصاد ملی نزدیک‌تر شود.
