یادداشتی از احمدرضا نصری مدیر عامل گروه صنعتی ولکان؛ شرکتهای کوچک و متوسط مقیاس یا SMEs ستون فقرات اقتصادهای سالم و پویا در جهان
اقتصاد جهان در قرن ۲۱ تفاوت چشمگیری با پایههای تئوری که اسمیت در قرن ۱۹ میلادی بنیان نهاده بود، دارد. رد پای ایدئولوژیهای نئو لیبرالیسم و جهانیسازی اقتصاد تأکید مستمر بر ایفای نقش شرکتهای کوچک و متوسط قیاس در ایجاد یک اقلیم اقتصادی سلامت دارد.
عمده مؤلفههای یک اقتصاد سالم همانا کارایی، پویایی اقتصاد و در نهایت قدرت اقتصادی یک کشور، خاصه اقتصادهای درحالتوسعه تعریف میشوند.
امروزه در اقتصادهای سرآمد دنیا بهجای صنایع با اندازه و اشل بزرگ و وسیع، SME ها با استقبال بیشتری مواجه هستند که عمده دلیل آنها عبارتاند از:
- سرعت تطبیقپذیری بالا
- فعالیت با میزان سرمایهگذاری پایینتر
- هزینههای سرباره و مدیریتی کمتر
- هزینههای تولید پایینتر
- تأثیرپذیری کمتر از بحرانهای اقتصادی بهواسطه چابکی پیشتر
البته که تمامی SME ها دارای معایب نیز هستند اما نقشهای کلیدی و پررنگ SME ها در سرفصلهای زیر تعریف میشود.
- تقویت نوآوری
- رقابتپذیری و رقابت در صنوف
- کارآفرینی و اشتغالزایی پویا
در این نوشته مصمم هستم که علاوه بر تشریح نقش SME ها در کشورها، مزایا و معایب و اهمیت SME ها برای اقتصاد کشورها، مقایسه و نحوه عملکرد این بنگاهها را در کشورمان را نیز بیان نمایم.
بنگاههای تولیدی، صنعتی، اقتصادی کوچک و متوسط مقیاس بازیگر و مؤلفه اصلی توسعه اقتصادی ملی، منطقهای و فرا منطقهای برای تمامی کشورها هستند.
با توجه به انبوه تحقیقات صورت گرفته میتوان بیان کرد که نقش حمایتگر و پشتیبان SME ها از اقتصاد و توان اقتصادی کشورها غیرقابلانکار است. ولی میتوان با قطعیت بیان کرد که تمام رتبههای برتر اقتصادی و کنوانسیونهای متشکل از ابر اقتصادهای دنیا نظیر G7 و G20 قطعاً به نقش و اهمیت توسعه SME ها تأکید دارند.
شاید بعد از ایالاتمتحده که معنا بخش و مؤلف فرهنگ SME ها در جهان میباشد، هیچ اتحادیهای مانند اتحادیه اروپا وابسته و قدردانِ SME ها نیست. چراکه رشد اقتصادی چشمگیر، اشتغالزایی و همافزایی اقتصادی بین ممالک اروپایی را مدیون همین بنگاههای اقتصادی و تولیدی و صنعتی کوچک و متوسط مقیاس میباشد.
در اقتصادهای بزرگ دنیا جایگاه ویژهای برای SME ها در نظر گرفته میشود. چراکه نیل به اهداف تعریفهای اجتماعی فرهنگی نظیر رشد تولید، افزایش میزان شغل واقعی و راندمان بالاتر و از همه مهمتر رشد صادرات همه و همه در گرو تعالی SME ها میباشد.
حاصل جمع بردار تمام شاخصهای فوقالذکر درنهایت باعث افزایش یا کاهش تولید ناخالص داخلی یا GDP که به آن نمایشگر قدرت اقتصادی و سیاسی کشور اطلاق میشود منتج میشود.
طبق آخرین تحقیقات اقتصادی ۵۵ درصد از کل تولید ناخالص داخلی کشورهای قدرتمند و ۶۵ درصد از کل اشتغالزایی در این کشورها تماماً نتایج عملکرد SME ها است. (کشورهای توسعهیافته با درآمد سرانه بالا) همچنین در کشورهای با اقتصاد کمبنیه ۶۰ درصد از تولید ناخالص داخلی و ۷۰ درصد از اشتغالزاییها حاصل عملکرد SME ها است.
این ارقام در کشورهای درحالتوسعه ۷۵ درصد در تولید ناخالص داخلی و ۹۵ درصد در اشتغالزایی را بازگو مینماید.
در اتحادیه اروپا ۲۵ میلیون بنگاه اقتصادی کوچک تا متوسط مقیاس وجود دارد که ۹۹ درصد کل بیزینس و اقتصاد این قاره را تشکیل میدهد و همچنین ۹۵ میلیون نفر بهطور مستقیم در SME های اروپایی مشغول به فعالیت هستند که خود ۵۵ درصد از کل سبد اشتغال را شامل میشود.
از دیگر ارزشهای طلایی SME ها ایجاد رقابت و نوآوری و تطبیقپذیری سریعتر با روند جهانیسازی اقتصاد است.
معنا و مفهوم واقعی SME ها
در بسیاری از کشورها معنای اقتصادی SME ها بسیار پرکاربردتر و قابلپذیرشتر از معنای قانونی آن است اما تعریف دقیق و واقعی و مشترک بین تمامی کارشناسان تعریف اندازه و بزرگی یک بنگاه اقتصادی است. این تعریف نخستین بار توسط اتحادیه اروپا در سال 1996 ارائه گردید و موردپذیرش قرار گرفت.
در ذیل جدولی متشکل از اندازه بنگاه متوسط، گردش مالی و تراز مالی SMEs را نمایش میدهد.
مزایا و معایب SME ها
اولین ایدههای ایجاد SME ها در دنیا مربوط به ایالاتمتحده در اواخر دهه ۶۰ میلادی بود.
مزایای بنگاههای اقتصادی کوچک و متوسط مقیاس:
- دارای ساختار رقابتی هستند
- بسیار کارا هستند
- با تکنولوژی و تغییر با سرعت بیشتری تطبیق پیدا میکنند
- دارای محیط کاری جذاب و پویا هستند
- دوام آوری بیشتری در شرایط بحرانهای اقتصادی دارند
- دارای ساختار موفق در استخدام نیرو و پرداخت حقوق هستند
- فهم و درک بهتری از نیازهای بهروز مشتریان، تحلیل و بررسی شرایط روز بازار، آسیبهای مالی کمتر و انعطاف بیشتر در مواجهه با مشکلات تولید صنعتی دارند
- این شرکتها منبع ایدهها و کشفیات جدید هستند
- سرعت در تصمیمگیری بالاتر به دلیل بروکراسی کمتر دارند
- به دلیل نیاز به بروز بودن بیشترین تعداد کارگاههای آموزش و بهروزرسانی را دارند
- بهترین روش برای تکثیر روشهای نوین تولید و صنعت در کشورها هستند
- سرعت زنجیره تأمین را بسیار بالا میبرد
- بهترین روش در خانوادهها برای تبدیل سرمایه به صنعت و مدولاسیون صنعتی و جلوگیری از سرمایهگذاری در بانکها میباشند
معایب SME ها
- عدم توازن در سطح دانش حرفهای بودن نیروها
- عدم وجود مشاوران مالی طراز اول به دلیل هزینههای سرسامآور این مشاوران
- عدم اعتماد و اعتباربخشی توسط بانکها (در کشورهای درحالتوسعه)
- فقدان یک تیم تحقیق توسعه همیشگی به
- کوچک بودن محیطهای تولید
- خطر ورشکستگی
اهمیت SME ها بر اساس کشور و منطقههای کشورها در اقتصاد جهانی
سیر تحقیقات نشان میدهد که در دهه ۸۰ در اروپا سه نفر از هر ۲۵ نفر یعنی ۱۲ درصد از شغلهای عادی خارج میشدند ولی درعینحال آمار بالای اشتغال در این اتحادیه گزارش میشد که در نهایت مشخص گردید که نقش SME ها در جذب و استخدام این افراد بسیار مهم و تأثیرگذار بوده است.
در حقیقت یکی از اصلیترین مؤلفههای خروج کشورها از بحرانهای اقتصادی نظیر بحران دهه هفتاد و سال ۲۰۰۸ در دنیا همین بنگاههای متوسط و کوچکمقیاس اقتصادی و صنعتی بودند که توانستند با تطابق با شرایط موجود مجدداً اقتصاد کشورها را احیا کند در جدول زیر نقش SME ها در کشورهای مختلف موردبررسی قرارگرفته است.
اهمیت SME ها نهتنها در توسعه اقتصادی کشورها بلکه در صنعتی سازی و پویایی صنعتی کشورها معنی میشود.
همانطور که در بالا مشاهده میشود در بعضی از کشورها ۹۹ درصد کل بنگاههای اقتصادی و صنعتی در قالب SME ها هستند و بسته و به کشورها بین ۴۰ تا ۸۰ درصد اشتغال و یا بین ۳۰ تا ۷۰ درصد تولید ناخالص داخلی بر دوش SME ها است.
بررسی منطقهای و قارهای SME ها در جدول ذیل اطلاعات اتحادیههای بزرگ یا منطقههای بزرگ موردبررسی و تحلیل قرار گرفته است.
اتحادیه اروپا: از 19/3 میلیون بنگاه و شرکت در اروپا ۹۹ درصد جز SME ها هستند و ۷۵ میلیون نفر در آنجا مشغول به کار هستند. در اروپا فقط ۳۵ هزار ابرشرکت وجود درحالیکه ۱۸ میلیون ریز شرکت (تعداد کارمند یعنی کمتر از ۱۰) وجود دارد. متوسطه تعداد کارمند در یک شرکت در اروپا چهار نفر است با گردشهای مالی ۵۰۰ هزار یورو در سال
سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه: در این گروه ۹۵ درصد شرکتها در دسته SME ها هستند حداقل ۵ درصد از کل استخدامها در SME ها انجام میشود. بستههای مشوق متعددی در مناطق شهر صنعتی برای راهاندازی SME ها توسط دولتها به اشخاص داده میشود.
آمریکای لاتین: بعد از سالها تمرکز بر تاسیس شرکتهای پولی و وابسته به دولتها درنهایت در دهه اخیر اهمیت دارد از بین SME ها درک شده است. بین ۸۰ تا ۹۰ درصد شرکتها در این منطقه ریز شرکتها هستند.
آسیا: یکی از مهمترین مناطق کره زمین که با SME ها و مفهوم آن درآمیخته است. مثلاً در ژاپن ۸۱ درصد توسط SME ها ها انجام میشود. یا تقریباً ۱۰۰ درصد تمام شرکتهای تولیدی صنعتی اقتصادی در هنگ کنگ و تایوان از نوع SME ها است.
جنوب آفریقا: ریز شرکتها و شرکتهای کوچک نزدیک به ۶۰ درصد افراد در آن شغل را نیز به استحلام درآوردهاند و ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی مربوط به SME ها است.
وضعیت ایران چطور است؟
طبق گزارشی که از اقتصاد آنلاین به نقل از فرهیختگان اقتباسشده است،۸۱ درصد از کل بنگاههای اقتصادی صنعتی تولیدی کشور در دسته SME ها قرار دارد.
از ۲۴ میلیون نفر واجد شغل در کشور 19/3 میلیون نفر در بنگاههای اقتصادی و تولیدی صنعتی متوسط یا کوچکمقیاس مشغول به فعالیت هستند؛ یعنی ۷۹ درصد از کل بار اشتغال کشور مربوط به SME های ایرانی است.
SME ها ایرانی راهی است برای:
1-شکست فشار تحریم
2- انتقال تکنولوژی کشور بومیسازی و ساخت داخلی
حالآنکه در سال ۱۳۹۸ طبق آمار از مجموع ۹۷۴ هزار میلیارد تومان تسهیلات اعطایی سهم SME ها فقط ۵۴ میلیارد تومان یعنی معدل کمتر از ۶ درصد کل تسهیلات را شامل میشود. این بیمهری در توجه به SME ها ایرانی و عدمحمایت قطعاً در افق چشمانداز اقتصادی و رشد اقتصادی کشور تأثیر بسزایی خواهد داشت.
جمعبندی
لازم و بایسته است که توجه بیشتری به بنگاههای متوسط و کوچکمقیاس کشورمان ایران صورت پذیرد چراکه SME ها سربازان واقعی اقتصادی کشور هستند. همچنین شرایط غیرواقعی و ناعادلانه بانکهای کشور در ارائه تسهیلات وامهای اعطایی به SME های ایرانی میبایست مورد بازبینی قرار گیرد تا با بازگشت سرمایه به چرخه صنعت مانند تمام کشورهای دارای اقتصاد سالم، از انباشت سرمایه و تورم جلوگیری شود.
رفرنسها: موسسه بوستون/ اتحادیه جهانی SME/ بانک جهانی/ بانک مرکزی جمهوری اسلامی اسران