چرا معدن می‌تواند ناجی اقتصاد ایران باشد؟
دهم تیرماه در تقویم رسمی ایران به‌عنوان «روز صنعت و معدن» نامگذاری شده است، نامی وزین برای روزی که می‌تواند نقطه تأمل و بازنگری در یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های اقتصاد ایران باشد.
در شرایطی که کشور ما با چالش‌های پیچیده‌ای در حوزه صادرات نفت، تحریم‌ها و رکود اقتصادی مواجه است، این سؤال اساسی مطرح می‌شود که کدام بخش از اقتصاد می‌تواند به‌عنوان پیشران توسعه، جبران عقب‌ماندگی‌ها را بر عهده بگیرد؟ به باور ما در معدن‌نامه پاسخ این سؤال روشن است: «معادن».
معدن برخلاف بسیاری از بخش‌ها نه‌تنها به سرمایه‌گذاری‌های سنگین خارجی وابسته نیست بلکه بر خاک و داشته‌های خود کشور تکیه دارد. ایران جزو کشورهای برتر از نظر تنوع ذخایر معدنی در جهان است و گنجینه‌ای از مواد معدنی گوناگون مانند سنگ‌آهن، مس، طلا، سرب، روی، کرومیت، لیتیوم و… در این کشور وجود دارد که توجه لازم از آن دریغ شده، اما این ذخایر ارزشمند کماکان می‌توانند در نقش «ناجی اقتصاد» ظاهر شوند، چراکه ظرفیت ایجاد اشتغال گسترده، ارزآوری، توسعه مناطق محروم و تقویت زنجیره ارزش را دارا هستند.
در دنیای امروز که منابع زیرزمینی به‌عنوان سرمایه‌های استراتژیک شناخته می‌شوند، متأسفانه در بعضی از موارد شاهد خام‌فروشی و عقب ماندن در زمینه توسعه صنایع فرآوری در کشور هستیم. مثلاً بخش قابل توجهی از سنگ‌آهن ما به جای اینکه در قالب محصولات نهایی به بازار جهانی برسد، به‌صورت خام یا نیمه‌فرآوری‌شده صادر می‌شود و در مقابل محصول نهایی را با چند برابر قیمت وارد می‌کنیم. درحالی‌که اگر زنجیره کامل تولید از معدن تا محصول نهایی را در داخل کشور گسترش دهیم، هم اشتغالزایی افزایش خواهد داشت و هم ارزش افزوده قابل‌توجهی نصیب کشور خواهد شد.
در کنار این ظرفیت‌ها، معدن می‌تواند راهی برای کاهش وابستگی به نفت باشد. نفت به‌عنوان یک کالای سیاسی و تحت کنترل شدید بازارهای جهانی، همواره در معرض تحریم و محدودیت است. در مقابل بسیاری از مواد معدنی همچنان مورد نیاز بازارهای جهانی هستند، آن هم با رشدی فزاینده. برای مثال افزایش تقاضای جهانی برای فلزات مورد استفاده در انرژی‌های نو مانند لیتیوم و مس، فرصتی طلایی برای ایران ایجاد کرده است که اگر به موقع از آن استفاده کنیم، می‌توانیم سهم مناسبی از بازار جهانی را به دست آوریم.
اما برای تحقق این نقش نجات‌بخش باید چند پیش‌شرط اساسی را جدی بگیریم: اولین پیش‌شرط مهم ایجاد ثبات در سیاست‌گذاری است. فعالان بخش معدن نیاز به مقررات شفاف، پایدار و مشوق دارند، نه دستورالعمل‌های متغیر و ناگهانی. دوم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انرژی است چراکه معادن عموماً در مناطق دورافتاده واقع شده‌اند و بدون جاده، برق، آب و مسیرهای ریلی مناسب، بهره‌برداری اقتصادی از آن‌ها ممکن نیست و سوم توسعه فناوری و دانش فنی است، چراکه بدون اکتشافات علمی و روش‌های نوین فرآوری، بهره‌برداری از معادن عمیق و پیچیده غیرممکن است.
روز صنعت و معدن فرصتی است برای آنکه دولت، بخش خصوصی، رسانه‌ها و نهادهای دانشگاهی هم‌صدا شوند و به معدن به‌عنوان یک گزینه استراتژیک (و نه صرفاً یک منبع درآمد موقت) نگاه کنند. اگر می‌خواهیم آینده اقتصاد ایران از مسیر تولید و توسعه عبور کند، چاره‌ای جز این نداریم که به ظرفیت‌های زمین خود تکیه کنیم.
ما در معدن نامه با افتخار در کنار فعالان این حوزه ایستاده‌ایم و امیدواریم دهم تیر تنها به یک مناسبت تقویمی محدود نشود بلکه آغازگر حرکتی تازه برای شناخت، سرمایه‌گذاری و شکوفایی در بخش معدن ایران باشد.
محمدرضا ابراهیمی
مدیرمسئول «معدن نامه»
