چین با ایجاد محدودیت صادرات عناصر نادر خاکی، بازار جهانی فناوری را تهدید می‌کند

ترجمه و تنظیم: احسان رنجبران_ پایگاه خبری «معدن نامه»: عناصری مانند «هولمیوم»، «یوروپیوم»، «ایتربیوم»، «تولیوم» و «اربیم» در هیچ‌یک از کتاب‌های کلاسیک سرمایه‌گذاری نامی ندارند اما این روزها به‌سرعت در حال تبدیل شدن به بخشی جدایی‌ناپذیر از واژگان وال‌استریت هستند.

این مواد معدنی و دیگر عناصری که در دسته‌ی «عناصر نادر خاکی» قرار می‌گیرند برای ساخت تسلیحات پیشرفته، تراشه‌های کامپیوتری مدرن و خودروهای فناورانه استفاده می‌شوند و چین که حدود ۷۰ درصد از استخراج و نزدیک به ۹۰ درصد از فرآوری آن‌ها را در اختیار دارد، اکنون در حال محدود کردن دسترسی جهانی به این منابع است.

پیامدهای این اقدام برای سرمایه‌گذاران بسیار گسترده است، زیرا کشورهایی به رهبری ایالات متحده در تلاش‌اند از طریق هدایت سرمایه‌گذاری‌ها به سمت شرکت‌های معدنی خارج از چین دسترسی خود به این مواد اولیه حیاتی را تضمین کنند. تولیدکنندگان نهایی، از ASML گرفته تا فورد و هیوندای، ناچار خواهند شد یا ذخایر خود را ایمن کنند یا به سراغ فناوری‌هایی بروند که به این عناصر نیاز ندارند. این موضوع خطر بزرگی است، چراکه نبود حتی یک ماده حیاتی می‌تواند کل خط تولید را متوقف کند.

درس کوچکی از پکن برای بازارها

سرمایه‌گذارانی که به دنبال نشانه‌هایی برای نحوه‌ی مواجهه با این «عصر جدید» هستند، در ماه آوریل نمونه‌ای کوچک از آن را دیدند، زمانی که پکن محدودیت‌هایی بر صادرات هفت عنصر نادر خاکی وضع کرد و با این اقدام تولید برخی خودروسازان مختل شد. اکنون محدودیت‌های گسترده‌تر می‌توانند در صورت اجرایی شدن در ماه دسامبر، بخش بسیار بزرگ‌تری از بازار را تحت تأثیر قرار دهند.

کاترین اوگون‌دیا تحلیلگر سرمایه‌گذاری موضوعی در بانک بارکلیز گفت: با افزایش تعداد عناصر نادر خاکی که مشمول کنترل صادرات می‌شوند، احتمالاً این مسئله برای بخش‌های بیشتری از اقتصاد جهانی اهمیت پیدا خواهد کرد.

موضوع فقط این نیست که فلزات بیشتری در معرض محدودیت قرار می‌گیرند، بلکه تعداد محصولات مشمول این محدودیت‌ها نیز به‌سرعت در حال افزایش است. همین موضوع باعث شد سهام شرکت‌های استخراج و فرآوری عناصر نادر خاکی با جهش‌های چندصد درصدی روبه‌رو شود.

در مقابل واکنش بازار برای مصرف‌کنندگان این مواد، یعنی شرکت‌هایی که از عناصر نادر خاکی در محصولاتشان استفاده می‌کنند تاکنون محتاطانه بوده است. معامله‌گران گمان می‌برند چین از این محدودیت‌ها به‌عنوان یک ابزار چانه‌زنی استفاده می‌کند. دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده نیز روز جمعه لحن خود را دراین‌باره ملایم‌تر کرد. اما با توجه به اینکه نشانه‌ای از کاهش تنش میان این دو قدرت بزرگ دیده نمی‌شود، معامله‌گران محتاط شروع به بررسی این موضوع کرده‌اند که در صورت اجرایی شدن کامل این محدودیت‌ها چه اتفاقی ممکن است رخ دهد.

بخش معدن

شرکت‌هایی که در خارج از چین قادر به استخراج این مواد کمیاب از دل زمین هستند، از همین حالا شاهد افزایش چشمگیر ارزش سهام خود بوده‌اند. در استرالیا سهام شرکت Lynas Rare Earths Ltd (یکی از تأمین‌کنندگان عمده که از حمایت یک میلیاردر؛ جینا رینهارت برخوردار است) در سال جاری تقریباً سه برابر شده است.

در ایالات متحده، سهام شرکت MP Materials Corp پس از آن‌که دولت آمریکا با خرید بخشی از سهام این شرکت، به گسترش ظرفیت تولید آن کمک کرد بیش از ۱۵۰ درصد افزایش یافته است. همچنین سهام شرکت کانادایی Critical Metals Corp که در حال توسعه ذخایر معدنی در گرینلند است، پس از انتشار گزارشی مبنی بر احتمال سرمایه‌گذاری آمریکا در آن، رشد چشمگیری داشت، هرچند که دولت ترامپ بعداً این خبر را تکذیب کرد.

رایان فینگست تحلیلگر شرکت B. Riley Securities می‌گوید: تنش‌های ژئوپولیتیک و گمانه‌زنی‌ها درباره معاملات جدید، یک «حق بیمه امنیتی» برای این بخش ایجاد کرده است.

سرمایه‌گذاران اکنون باید ارزیابی کنند که آیا این رشدها قابل‌دوام هستند یا نه و این‌که آیا کشورهای غربی حاضرند برای تقویت شرکت‌های داخلی سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهند. شرکت MP Materials هنوز زیان‌ده است و Lynas فقط در آخرین سال مالی خود توانسته به نقطه سربه‌سر برسد. تحلیلگران می‌گویند سال‌ها طول خواهد کشید تا تولید این شرکت‌ها به سطح رقبای چینی برسد.

در همین حال شرکت‌های معدنی چینی نیز به‌طور طبیعی از این وضعیت سود برده‌اند. انتظارات برای افزایش قیمت فلزات باعث رشد سهام شرکت‌های دولتی مانند China Rare Earth Resources and Technology Co و China Northern Rare Earth High-Tech Co شده است.

بخش نیمه‌هادی‌ها

رونق هوش مصنوعی، تولیدکنندگان تراشه را به مهم‌ترین بازیگران شاخص‌های سهام جهانی تبدیل کرده است. عناصر نادر خاکی برای تولید تراشه‌ها نقشی اساسی دارند. مایع پولیش حاوی «سریم» در فرآیند ساخت ویفرها استفاده می‌شود. پوشش‌هایی از جنس «ایتریوم» قطعات تجهیزات را از خوردگی محافظت می‌کنند. «لانتانوم» نیز به بسیاری از سامانه‌های اپتیکی افزوده می‌شود.

چین تقریباً کنترل کامل عرضه همه‌ این مواد را در دست دارد، موضوعی که به گفته‌ تحلیلگران بانک آمریکا از جمله «دیدیه اسکماما»، یک نقطه‌ خفگی بالقوه برای تأمین‌کنندگان تجهیزات نیمه‌هادی ایجاد می‌کند.

هرچند عناصر نادر خاکی سهم کوچکی از هزینه‌های کلی تولید تراشه دارند، اما اگر دسترسی به آن‌ها متوقف شود، آسیب آن بسیار شدید خواهد بود. این را «ویلیس توماس»، مشاور ارشد شرکت CRU Group می‌گوید. به این ترتیب شرکت‌هایی مانند Applied Materials Inc، Tokyo Electron Ltd، ASM International NV و Lam Research Corp ممکن است در معرض خطر قرار گیرند.

با این حال سرمایه‌گذاران هنوز دچار نگرانی نشده‌اند. بانک آمریکا اعلام کرده که سطح موجودی‌های استراتژیک فعلی باید برای ۱۲ تا ۱۸ ماه آینده کافی باشد. صنعت تراشه نیز در حال حاضر نزدیک به بالاترین سطح تاریخی خود معامله می‌شود، پس از نتایج مالی قوی شرکت ASML و بزرگ‌ترین مشتری‌اش Taiwan Semiconductor Manufacturing Co، شرکت ASML گفته که به‌خوبی برای این محدودیت‌ها آماده است و مواد لازم برای چند ماه آینده را در اختیار دارد.

بخش دفاعی

تسلیحات و پهپادها بدون عناصر نادر خاکی قابل ساخت نیستند. یک جنگنده F-35 ساخت شرکت Lockheed Martin Corp حدود ۹۰۰ پوند از این عناصر را در خود دارد. یک زیردریایی هسته‌ای کلاس «ویرجینیا» ساخته General Dynamics Corp و Huntington Ingalls Industries Inc حدود ۹۲۰۰ پوند از این مواد مصرف می‌کند. هر موتور پهپاد نیز بین ۱۲ تا ۶۰ آهن‌ربای ساخته‌شده از عناصر نادر را در خود دارد.

سؤال این است که اگر محدودیت‌های چین عملاً صادرات هرگونه عنصر نادر خاکی به کاربران نظامی خارجی را مسدود کند، آیا این تولیدکنندگان می‌توانند همچنان به این مواد حیاتی دسترسی داشته باشند؟

ینس پیتر ریک تحلیلگر مؤسسه‌ mwb research AG می‌گوید: حتی چند صد هزار یورو قطعه می‌تواند کل تولید را متوقف کند، چون معمولاً فقط یک تأمین‌کننده وجود دارد.

سرمایه‌گذاران باید ارزیابی کنند که آیا پیمانکاران دفاعی حمایت کافی از دولت‌ها دریافت خواهند کرد تا ارزش‌گذاری‌های بالای فعلی‌شان توجیه‌پذیر باشد یا خیر. سهام Rheinmetall AG در آلمان امسال بیش از ۱۷۰ درصد افزایش یافته، پس از آن‌که دولت این کشور بودجه نظامی خود را افزایش داد. شرکت Lockheed Martin نیز کاهش‌های ابتدای سال خود را جبران کرد، پس از گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر اینکه ممکن است دولت آمریکا بخشی از سهام آن را خریداری کند.

بخش خودروسازی

دامنه‌ استفاده از عناصر نادر خاکی در قطعات خودروهای بنزینی و برقی بسیار گسترده است. این عناصر برای ساخت اجزایی مانند موتورهای کششی، حسگرها و سیستم‌های ترمز حیاتی هستند، هرچند در برخی موارد تنها چند صد گرم از آن‌ها مصرف می‌شود.

محدودیت‌های صادراتی چین در ماه آوریل باعث بروز اختلالاتی از جمله تعطیلی موقت کارخانه‌ای از شرکت فورد در شیکاگو به دلیل کمبود قطعات شد. همین مسئله موجب شد سرمایه‌گذاران در شرکت‌هایی مانند تویوتا و فولکس‌واگن به دنبال راهبردهایی برای کاهش وابستگی به چین باشند.

به گفته‌ «رلا ساسکین» تحلیلگر شرکت Morningstar، نسل پنجم و ششم موتورهای BMW و مدل‌های برقی E-Tech شرکت رنو از فناوری‌هایی استفاده می‌کنند که به آهن‌رباهای نادر نیازی ندارد. رسانه بلومبرگ نیز گزارش داد که خودروسازان هندی در حال آزمایش آهن‌رباهای مبتنی بر فریت هستند. تسلا هم در سال ۲۰۲۳ اعلام کرد که قصد دارد عناصر نادر خاکی را از مدل‌های آینده حذف کند، هرچند ربات‌های «اپتیموس» این شرکت همچنان به آن‌ها نیاز خواهند داشت.

راهکار دیگر تأمین این فلزات از منابع خارج از چین است. جنرال موتورز تاکنون سه قرارداد داخلی برای تأمین آهن‌رباهای نادر امضا کرده، از جمله قراردادی با شرکت Noveon Magnetics Inc مستقر در تگزاس که در ماه اوت منعقد شد.

بخش انرژی‌های تجدیدپذیر

تولیدکنندگان توربین‌های بادی نیز مانند خودروسازان در حال متنوع‌سازی زنجیره تأمین خود هستند تا وابستگی به چین را کاهش دهند و همین موضوع شاخصی برای توجه سرمایه‌گذاران شده است. شرکت Siemens Energy AG در ماه ژوئن قراردادی برای خرید آهن‌ربا از شرکت ژاپنی TDK Corp امضا کرد. شرکت استرالیایی Arafura Rare Earths Ltd نیز تأمین‌کننده هر دو شرکت زیمنس انرژی و GE Vernova Inc است.

دو عنصر «نئودیمیم» و «دیسپروزیم» برای صنعت انرژی بادی حیاتی هستند و حتی بدون محدودیت‌های تجاری نیز تحلیلگران هشدار می‌دهند که عرضه ممکن است از تقاضا عقب بماند. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۲، حدود ۱۰ درصد از آهن‌رباهای دائم جهان در توربین‌های بادی استفاده شده‌اند.

هرچند محدودیت‌های جدید چین می‌تواند قیمت فلزات را بالا ببرد، «السیو ماستراندریا»، تحلیلگر بلومبرگ اینتلیجنس می‌گوید صنعت انرژی بادی در گذشته نیز سازگاری خود را نشان داده است. او معتقد است فشار هزینه‌ای بر شرکت‌هایی چون Vestas Wind Systems A/S محدود خواهد بود و در صورت لزوم به مشتریان منتقل می‌شود.