چالش‌های موجود در زنجیره ارزش گل گهر؛ از کمبود آب و برق تا تحریم‌ها
شرکت معدنی و صنعتی گل گهر به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های معدنی ایران نقشی محوری در زنجیره تولید فولاد کشور ایفا می‌کند.
به گزارش پایگاه خبری «معدن نامه»، موقعیت جغرافیایی این مجموعه در منطقه‌ای غنی از سنگ‌آهن در سیرجان کرمان، همراه با زیرساخت‌های گسترده تولیدی، آن را به قطب استخراج و فرآوری مواد معدنی تبدیل کرده است، بااین‌حال این شرکت با چالش‌ها و موانعی در مسیر فعالیت خود روبرو است که فعالیت آن را با مشکلاتی مواجه می‌کند. در این گزارش، به بررسی زنجیره ارزش این شرکت از استخراج تا محصول نهایی پرداخته می‌شود تا نقاط قوت، چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو شناسایی شوند.
استخراج و تأمین ماده اولیه، تولید کنسانتره و گندله
نقطه آغاز زنجیره ارزش گل گهر، استخراج سنگ آهن از معادن روباز منطقه است. این شرکت با بهره‌برداری از معادن شماره ۱، ۲، ۳ و توسعه اکتشاف در سایر نواحی، سالانه چندین میلیون تن سنگ آهن خام تولید می‌کند.
گل گهر با برخورداری از چندین خط کنسانتره‌سازی پیشرفته توانسته است بخشی از نیاز کشور به کنسانتره با خلوص بالا را تأمین کند.
کنسانتره تولیدی به خطوط گندله‌سازی منتقل می‌شود، جایی که به کمک مواد افزودنی و پخت حرارتی، گندله‌های همگن و مقاوم تولید می‌شوند. گل گهر با ظرفیت تولید سالانه چندین میلیون تن گندله، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این محصول در منطقه است.
به گفته معاون بهره‌برداری شرکت معدنی و صنعتی گل گهر تولید این شرکت در سال ۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته و در بخش تولید کنسانتره با ۹۴۲ هزار و ۴۳۸ تن، به میزان ۷.۸ درصد و در بخش تولید گندله با ۳۳۰ هزار و ۱۰۲ تن، به میزان ۲.۸ درصد افزایش یافته است. همچنین مجموع تولید در مجتمع معدنی و صنعتی گل گهر نیز در مدت مشابه، از ۲۳ میلیون و ۸۲۰ هزار و ۵۸۷ تن به ۲۵ میلیون و ۹۳ هزار و ۱۲۷ تن افزایش یافته که نسبت به سال گذشته ۵.۳ درصد رشد داشته است.
تولید آهن اسفنجی (DRI) و فولادسازی و نورد
در ادامه زنجیره تولید، گندله‌ها در واحدهای احیای مستقیم به آهن اسفنجی تبدیل می‌شوند. این محصول، ماده اولیه واحدهای فولادسازی است. استفاده از گاز طبیعی به‌جای زغال‌سنگ، بخشی از مزیت‌های زیست‌محیطی این مرحله محسوب می‌شود.
گل گهر از طریق شرکت‌هایی مانند جهان فولاد سیرجان، در حلقه نهایی زنجیره نیز فعال است. آهن اسفنجی در کوره‌های قوس الکتریکی به شمش فولادی تبدیل شده و سپس در خطوط نورد به محصولات نهایی مانند میلگرد و مفتول تبدیل می‌شود.
چالش‌ها
زنجیره ارزش گل گهر با وجود انسجام نسبی، با چالش‌هایی مواجه است که برخی از آن‌ها ساختاری و برخی ناشی از عوامل بیرونی هستند. در ادامه مهم‌ترین این چالش‌ها، پیامدهای آن‌ها بر عملکرد شرکت و راهکارهای پیشنهادی را بررسی می‌کنیم:
۱_ محدودیت منابع آب و انرژی
فرآیندهایی مانند کنسانتره‌سازی، گندله‌سازی و ذوب، به آب و انرژی زیادی نیاز دارند. کاهش منابع آبی و قطعی‌های برق می‌تواند به توقف خطوط تولید، کاهش ظرفیت بهره‌برداری و افزایش هزینه‌های عملیاتی منجر شود.
یکی از مهم‌ترین راهکارهای مواجهه با چالش قطع برق سرمایه‌گذاری در تولید برق تجدیدپذیر است. یکی از ارکان استراتژی گل گهر برای سال ۱۴۱۰، توسعه زیرساخت‌های انرژی است که می‌تواند ورود جدی این مجموعه به انرژی‌های تجدیدپذیر را به همراه داشته باشد. از سوی دیگر دکتر «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور در دی‌ماه سال گذشته با اشاره به ناترازی‌‌های انرژی به‌ویژه محدودیت‌های ناشی از کمبود برق، خواستار احداث نیروگاه خورشیدی ۳۵۰ مگاواتی توسط گل گهر شد.
در حال حاضر شرکت صنعتی و معدنی گل گهر در حال احداث نیروگاه خورشیدی ۴۰ مگاواتی است که ۲ فاز از آن به بهره‌برداری رسیده‌اند و عملیات تکمیل فاز سوم در حال انجام است.
در زمینه مشکلات آب نیز یکی از راهکارهای اصلی، توسعه سیستم‌های بازیافت آب صنعتی مانند سیستم‌های RO و تصفیه مجدد پساب است. البته طرح بلندپروازانه انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان می‌تواند این مشکل را کاملاً برطرف کند و در همین راستا شرکت صنعتی و معدنی گل گهر به‌عنوان یکی از بازیگران و سرمایه‌گذاران طرح انتقال آب در این پروژه حاضر است، هرچند به نظر می‌رسد این پروژه راه بسیار درازی تا به ثمر رسیدن در پیش دارد و حتی در میان‌مدت نیز نمی‌توان برای حل مشکل آب روی آن حساب کرد.
۲_ نوسانات نرخ ارز و تحریم‌ها
تحریم‌ها باعث محدودیت صادرات فولاد و دشواری در تأمین قطعات و تجهیزات شده‌اند. نوسانات ارزی نیز می‌توانند بر هزینه مواد اولیه و تجهیزات اثر بگذارند.
یکی از راهکارهای مقابله با این مشکلات، تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی با تمرکز بر کشورهای همسایه است. توسعه زیرساخت لجستیکی مستقل مانند اسکله و تقویت زنجیره تأمین داخلی برای خودکفایی در قطعات و ماشین‌آلات نیز می‌توانند از دیگر راهکارهای کاهش تأثیر نوسانات نرخ ارز و تحریم‌ها باشند.
۳_ نبود شفافیت در بازار داخلی و قیمت‌گذاری دستوری
مداخله دولتی در تعیین قیمت محصولات فولادی و عدم تعادل عرضه و تقاضا در بورس کالا، حاشیه سود شرکت را تهدید می‌کند. در مقابل گسترش فروش قراردادی با مصرف‌کنندگان بزرگ داخلی برای تثبیت درآمد می‌تواند این مشکل را کاهش دهد.
۴_ فرسودگی برخی زیرساخت‌های معدنی و تجهیزاتی
در مراحل استخراج و فرآوری، استفاده از تجهیزات قدیمی باعث افت راندمان، افزایش ضایعات و هزینه تعمیرات می‌شوند که می‌توان با اجرای طرح‌های نوسازی ماشین‌آلات حفاری و بارگیری و جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی یا قراردادهای BOT برای توسعه تجهیزات پیشرفته این مشکل را برطرف کرد.
۵_ مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی در منطقه سیرجان
توسعه صنعتی بدون مشارکت جوامع محلی باعث بروز مشکلات اجتماعی می‌شود. فعالیت‌های معدنی همواره تعارضاتی با محیط‌زیست ایجاد می‌کنند که می‌توانند بر روند توسعه پروژه‌ها اثرگذار باشند.
ارتقای مسئولیت اجتماعی شرکتی با تمرکز بر اشتغال‌زایی بومی و حفاظت از محیط‌زیست یکی از اقدامات مناسب برای مقابله با این چالش‌ها است. همچنین باید تدوین و انتشار گزارش‌های زیست‌محیطی شفاف و برنامه‌های موجود برای کاهش اثرات منفی به‌صورت جدی پیگیری شود.
جمع‌بندی
درمجموع تحلیل زنجیره ارزش گل گهر نشان می‌دهد که این شرکت با توسعه متوازن حلقه‌های مختلف تولید، توانسته نقش مهمی را در صنعت فولاد کشور داشته باشد، اما تداوم این شرایط نیازمند بازنگری در مصرف منابع، به‌کارگیری فناوری‌های کم‌مصرف، ارتقای تعاملات محلی و توسعه صادرات پایدار است.
زنجیره ارزش گل گهر علی‌رغم انسجام تولیدی، در معرض تهدیداتی از سوی محیط طبیعی، سیاست‌گذاری داخلی و فشارهای بین‌المللی قرار دارد. اما تجربه مدیریتی شرکت، سرمایه‌گذاری‌های توسعه‌ای و جایگاه استراتژیک آن در صنعت فولاد، زمینه لازم برای مدیریت چالش‌ها و حفظ مزیت رقابتی را فراهم کرده است.
