جای خالی ایران در بازار لیتیوم
لیتیوم به عنوان فلز استراتژیکی که استفاده گسترده‌ای در فناوری‌های جدید از جمله باتری‌های یون‌لیتیوم و خودروهایی برقی دارد، در ایران دارای ذخایری است که هنوز مورد استخراج و بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند. شورابه‌ها و کانی‌سنگ‌های شناسایی‌شده در قم، خور و بیابانک و همدان فرصت‌های کم‌هزینه‌ای برای توسعه صنایع پایین‌دست فراهم می‌کنند، اما بدون شتاب در اکتشاف، راه‌اندازی پایلوت‌های صنعتی و جذب سرمایه‌گذاری، ایران سهمی از بازار جهانی لیتیوم نخواهد داشت.
احسان رنجبران_ لیتیوم فلز استراتژیک باتری‌های یون‌لیتیوم و خودروی برقی، در ایران ذخایر بالقوه‌ای دارد، اما فرصت های ایران برای ورود به بازار جهانی این فلز حیاتی به دلیل کندی در اکتشاف و بهره‌برداری از دست می‌روند. کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون شتاب در اکتشاف و راه‌اندازی پایلوت‌های صنعتی، کشور ناگزیر به واردات مواد اولیه لیتیومی خواهد بود.
اهمیت لیتیوم
لیتیوم به دلیل نسبت بالای انرژی به وزن، چرخه‌های شارژ طولانی و کاربرد گسترده در باتری‌ها و صنایع الکترونیک و دفاعی، در دنیا به عنوان «ماده معدنی حیاتی» شناخته می‌شود. رشد سریع خودروهای برقی و ذخیره‌سازهای انرژی تجدیدپذیر، اهمیت اقتصادی و استراتژیک این فلز را بیش از پیش کرده است.
وضعیت ذخایر و اکتشاف در ایران
_شورابه‌ها: طبق گزارش وزارت صمت، نمونه‌برداری‌ها در دریاچه نمک قم، خور و بیابانک و طرود نشان داده که غلظت لیتیوم بین ۱۸ تا ۸۱ ppm (یا میلی‌گرم در لیتر) است. سازمان زمین‌شناسی ایران این شورابه‌ها را شناسنامه‌دار کرده و دستورالعمل ملی اندازه‌گیری لیتیوم تدوین کرده است.
_کانی‌سنگ‌ها: در دشت قهاوند استان همدان «گواهی کشف» لیتیوم صادر شده است. با وجود برآوردهای اولیه، منابع رسمی تأکید دارند که ذخیره اقتصادی هنوز تأیید نشده و اکتشاف تکمیلی ادامه دارد.
_جمع‌بندی اکتشاف: بر اساس اعلام سازمان زمین‌شناسی، برای استخراج اقتصادی از شورابه، عیار باید بالای ۱۵۰–۲۰۰ ppm باشد؛ بنابراین ذخیره اقتصادی قطعی در شورابه‌ها هنوز شناسایی نشده است.
وضعیت بهره‌برداری
در حال حاضر هیچ معدن فعال با تولید تجاری لیتیوم در ایران وجود ندارد. درباره قهاوند تنها «گواهی کشف» صادر شده و مراحل صدور پروانه بهره‌برداری و راه‌اندازی صنعتی در جریان است.
کارشناسان معدن و زمین‌شناسی معتقدند تأخیر در اکتشاف و بهره‌برداری باعث فرصت‌سوزی زنجیره ارزش، وابستگی به واردات مواد اولیه و از دست رفتن فرصت های تاریخی در حوزه فنّاوری شده است. همچنین نبود داده‌های شفاف و استانداردسازی باعث کاهش جذابیت برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌شود.
نگاه جهانی: رقابت و سرمایه‌گذاری در لیتیوم
بیش از ۷۰٪ لیتیوم جهان از سه منطقه اصلی تأمین می‌شود: شورابه‌های آمریکای جنوبی (شیلی، آرژانتین، بولیوی)، معادن کانی‌سنگ استرالیا و منابع ترکیبی چین.
پیش‌بینی می‌شود تقاضای جهانی لیتیوم در ۱۰ سال آینده بیش از سه برابر افزایش پیدا کند و قطعاً در این بازار کشورهایی که زودتر فناوری استخراج و فرآوری را توسعه داده‌اند، سهم بزرگ‌تری از زنجیره ارزش جهانی خواهند داشت.
ایران با ذخایر بالقوه شورابه‌ای و کانی‌سنگی می‌تواند وارد بازار جهانی شود، اما پیش‌شرط اساسی این کار شتاب در اکتشاف، راه‌اندازی پایلوت و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی است.
نتیجه‌گیری
با وجود ذخایر بالقوه لیتیوم در ایران، کندی در اکتشاف و بهره‌برداری باعث شده کشور ما هنوز سهمی از بازار جهانی این فلز استراتژیک نداشته باشد. شورابه‌ها و کانی‌سنگ‌های شناسایی‌شده فرصت‌های کم‌هزینه و ارزشمندی برای توسعه صنایع پایین‌دست و زنجیره باتری‌سازی فراهم می‌کنند، اما بدون شتاب در اکتشاف، راه‌اندازی پایلوت‌های صنعتی و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، بدون شک این فرصت‌ها از دست خواهند رفت.
بررسی وضعیت جهانی نشان می‌دهد کشورهایی که به سرعت فناوری‌های استخراج و فرآوری را توسعه داده‌اند، جایگاه خود را در زنجیره ارزش جهانی تثبیت کرده‌اند، بنابراین ایران در صورت اجرای سریع برنامه‌های اکتشاف و سرمایه‌گذاری هدفمند، می‌تواند نه تنها نیاز داخلی به لیتیوم را تأمین کند، بلکه به بازیگری مهم در بازار جهانی لیتیوم تبدیل شود.
