تغییر مسیر جهانی معدن: تنشهای ژئوپلیتیکی، فناوریهای نوین و طلوع عصر فلزات استراتژیک
سال ۲۰۲۵ نقطه عطفی برای صنعت معدن جهان بود، صنعتی که همزمان با تنشهای ژئوپلیتیکی، تغییرات شدید بازارها و فشارهای جهانی برای کاهش کربن، به دنبال تأمین مواد معدنی حیاتی و بهرهگیری از فناوریهای نوین برای افزایش بهرهوری و امنیت زنجیره تأمین بود. مس، لیتیوم و عناصر نادر خاکی محور رقابت کشورها برای تضمین منابع و تقویت استقلال استراتژیک شدند، در حالی که برقیسازی، اتوماسیون و پروژههای خودران در معادن نشان دادند عصر جدیدی از معدنکاری هوشمند و پایدار آغاز شده است.
احسان رنجبران_ پایگاه خبری «معدن نامه»: سال ۲۰۲۵ نقطه عطفی برای صنعت معدن جهان بود. این صنعت همزمان با افزایش تنشهای ژئوپلیتیکی و تغییرات در بازارهای کالاهای اساسی، برای تحقق اهداف کاهش کربن و تأمین مواد معدنی حیاتی تلاش کرد. از مس و لیتیوم گرفته تا عناصر نادر خاکی، کشورها به دنبال تضمین عرضه و ایجاد زنجیره تأمین مقاومتر در برابر ریسکهای جهانی بودند و شرکتهای معدنی با بهرهگیری از فناوریهای نوین، بهرهوری و امنیت زنجیره ارزش را بهبود بخشیدند.
تنشهای آمریکا و چین در بازار مواد معدنی حیاتی
صنعت معدن در سال ۲۰۲۵ تحت تأثیر تغییرات کلان اقتصادی و ژئوپلیتیکی قرار گرفت و رقابت بر سر مواد معدنی مورد نیاز انتقال انرژی، روابط تجاری را پیچیدهتر کرد.
چین کنترل بخش عمدهای از تولید بیش از ۱۵ ماده معدنی حیاتی جهان را در اختیار دارد. برای برخی عناصر مانند گالیوم و منیزیم، سهم چین از تولید جهانی به ترتیب ۹۸ و ۹۵ درصد است و عملاً هیچ رقیبی ندارد. این کشور همچنین حدود ۴۰٪ ذخایر عناصر نادر خاکی جهان، از جمله نئودیمیم، دیسپروزیم، پراسئودیمیم و تربیم را در اختیار دارد و در بخش جداسازی و پالایش نیز بیش از ۹۱٪ ظرفیت جهانی را کنترل میکند.
کشورهای مختلف با آگاهی از خطرات وابستگی به چین در سال ۲۰۲۵ تلاش کردند زنجیره تأمین خود را متنوع کنند. آمریکا پیشگام این حرکت بود و این تلاش به مناقشه تجاری گستردهای منجر شد. تعرفههای ۱۰ تا ۱۴۵ درصدی و محدودیتهای صادراتی چین، تولیدکنندگان خودرو، صنایع الکترونیک و انرژی را به شدت وابسته به ظرفیتهای چینی کرد.
در پایان سال با کاهش تدریجی تنشها، آمریکا تعرفهها را به حدود ۴۷٪ کاهش داد و چین برخی محدودیتهای صادراتی را تعلیق کرد. با این حال تحلیلگران معتقدند رقابت تجاری و ژئوپلیتیکی آمریکا و چین در سال ۲۰۲۶ همچنان تأثیرگذار خواهد بود.
همچنین آمریکا و استرالیا با سرمایهگذاری ۱ میلیارد دلار در پروژههای مشترک، برای ایجاد بازار رقابتی و متنوع مواد معدنی برنامهریزی کردند و کشورهای دیگر مانند اندونزی، شیلی و چند کشور آفریقایی نیز به دنبال افزایش پردازش داخلی و مشارکت دولت برای کاهش وابستگی به چین هستند.
رشد تقاضا برای مس، زغالسنگ و فلزات گرانبها
با پیشرفت صنایع انرژی در مسیر کاهش کربن، تقاضا برای مس همچنان بالا باقی ماند اما عرضه در برخی مناطق با محدودیت مواجه است. تولید جهانی مس در سال ۲۰۲۵ با رشد ۲.۱٪ به ۲۳.۴ میلیون تن رسید اما حوادث عملیاتی در معادن اندونزی و شیلی از جمله کمبود آب و افزایش هزینهها تولید را تحت تأثیر قرار داد. پیشبینی میشود در سال ۲۰۲۶ تولید جهانی مس با رشد ۴.۷٪ به ۲۴.۵ میلیون تن برسد، هرچند بازار همچنان در شرایط تنش خواهد بود.
زغالسنگ نیز با افزایش تولید اندک ۱.۲٪، همچنان نقش مهمی در تأمین انرژی کشورهای در حال توسعه دارد. در مقابل انرژیهای تجدیدپذیر برای اولین بار از زغالسنگ پیشی گرفتند و نقطه عطفی در گذار انرژی رقم زدند.
طلا و نقره به عنوان داراییهای امن در سال ۲۰۲۵ رکوردهای تاریخی ثبت کردند، طلا تا حدود ۴,۳۸۰ دلار و نقره بیش از ۶۰ دلار در هر اونس رسید، روندی که ناشی از تنشهای ژئوپلیتیکی و چشمانداز کاهش نرخ بهره در آمریکا بود.
پیشرفتهای الکتریکی و خودران در معادن
برقیسازی و اتوماسیون در معادن محور اصلی حرکت به سوی صفر خالص کربن تا ۲۰۵۰ است. تعداد کامیونها و تجهیزات برقی در معادن جهان افزایش چشمگیری یافته است.
کامیونهای سطحی باتریبرقی از ۱۲۹ به ۳۸۷ دستگاه و کامیونهای ترویلری و لودرهای برقی نیز رشد در همین سطح داشتهاند.
استفاده از تجهیزات خودران و آماده برای خودران نیز به بیش از ۴٪ رسید و پروژههایی مانند معدن آهن روی هیل استرالیا و معدن ذغال سنگ هوآ ننگ در چین، به بهرهبرداری از بزرگترین معادن کاملاً خودران و برقی انجامید.
کارشناسان معتقدند در سال ۲۰۲۶، پذیرش خودرانها و تجهیزات برقی در معادن مس و طلا در قارههای آمریکا و آفریقا افزایش چشمگیری خواهد داشت، اگرچه همچنان به صورت جهانی فراگیر نخواهد بود.
جمعبندی
سال ۲۰۲۵ نشان داد که صنایع معدن و فلزات در نقطهای حساس قرار دارند، جایی که تنشهای ژئوپلیتیکی، تقاضای بیسابقه برای مواد حیاتی و پیشرفتهای فناورانه همزمان صنعت را شکل میدهند. برقیسازی، گسترش شبکههای انرژی و سرمایهگذاری در زیرساختهای انتقال انرژی، توجه استراتژیک این بخش را معطوف به پروژههای مس و فلزات گرانبها کرده است، در حالی که زغالسنگ همچنان در مناطق خاصی نقش خود را حفظ میکند.
