هوش مصنوعی چگونه صنعت فولاد را متحول می‌کند؟

احسان رنجبران_ پایگاه خبری «معدن نامه»: فلزکاری یکی از قدیمی‌ترین فعالیت‌های تولیدی بشر است که قدمت آن به حدود ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد. سه هزار سال بعد از آن دوران، کارخانه‌های فولاد به نمادهای انقلاب صنعتی تبدیل شدند، اما امروز این صنعت کهن با انقلاب جدیدی روبه‌روست: هوش مصنوعی.

در شرایطی که فولادسازان با فشارهای زنجیره تأمین و افزایش هزینه‌ها، کمبود نیروی انسانی متخصص و چالش بزرگ کربن‌زدایی (آن هم از صنعتی که ذاتاً وابسته به سوخت‌های فسیلی است) مواجه هستند، فناوری هوش مصنوعی به‌عنوان یک راهکار کلیدی مورد استقبال قرار گرفته است.

نقش هوش مصنوعی در بهینه‌سازی فرایندها

شرکت Primetals Technologies یکی از تأمین‌کنندگان اصلی فناوری در صنعت فولاد است. دکتر پترا کراوینکلر کارشناس ارشد هوش مصنوعی در این شرکت معتقد است هوش مصنوعی می‌تواند بیشترین تأثیر را در حوزه‌هایی مانند بهینه‌سازی فرایندها، افزایش بهره‌وری هزینه، کاهش انتشار CO₂ و کنترل کیفیت داشته باشد و با تکامل این فناوری، حتی امکان ایجاد تغییرات بنیادین‌تر در ساختار صنعت فولاد نیز وجود دارد.

تولید آهن به‌عنوان ماده پایه فولاد شامل فرایندهای بسیار پیچیده و پرمصرف انرژی است. این فرایندها برای مراحلی مانند تَف‌جوشی یا زینترینگ Sintering (تبدیل ذرات ریز سنگ‌آهن به کلوخه برای افزایش راندمان کوره) یا ذوب سنگ‌آهن در کوره بلند به دماهای بسیار بالا نیاز دارند.

کراوینکلر تأکید می‌کند: هدف ما استفاده از دقیق‌ترین میزان انرژی و مواد اولیه برای دستیابی به کیفیت مورد نظر، با کمترین هزینه و حداقل اتلاف است. تنظیم بهینه مصرف انرژی و مواد، علاوه بر افزایش بهره‌وری سوخت و انرژی، به کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن و گازهای گلخانه‌ای و همچنین کاهش آلاینده‌هایی مانند ذرات معلق، دی‌اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن در محیط کار منجر می‌شود.

تحلیل داده‌ها: مزیت کلیدی هوش مصنوعی

تحلیل حجم عظیم داده‌های تولیدی در سراسر کارخانه برای دستیابی به کارآمدترین تنظیمات عملیاتی، امری حیاتی است. هوش مصنوعی در این شرایط می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند. به گفته کراوینکلر توان پردازشی بالای هوش مصنوعی امکان تحلیل داده‌هایی به‌مراتب پیچیده‌تر و گسترده‌تر از توان انسان را فراهم می‌کند.

با استفاده از این قابلیت‌ها می‌توان مسیرهای بهینه تولید را شبیه‌سازی کرد و مدیریت انرژی را در کل کارخانه یعنی از سنگ‌آهن تا محصول نهایی، بهینه ساخت. این امر به فولادسازان اجازه می‌دهد بدون افت کیفیت به مرزهای بالاتری از بهره‌وری دست یابند.

ارتقای کنترل کیفیت با هوش مصنوعی

هوش مصنوعی همچنین می‌تواند مراحل متعدد کنترل کیفیت در فرایند فولادسازی را تقویت کند و عیوب یا مشکلات را بسیار زودتر از روش‌های سنتی شناسایی کند. در روش‌های مرسوم فعلی نمونه‌برداری و ارسال نمونه‌ها به آزمایشگاه زمان‌بر است، درحالی‌که هوش مصنوعی می‌تواند این تحلیل‌ها را به‌صورت برخط و آنی انجام دهد.

برای نمونه در فرایند گندله‌سازی سنگ‌آهن، سامانه‌های بینایی ماشین مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند به‌طور خودکار ویژگی‌های گندله‌ها را بررسی کرده و نمونه‌هایی را که از نظر اندازه یا شکل استاندارد نیستند، شناسایی کنند. اپراتورها نیز بر اساس این داده‌ها می‌توانند تنظیمات فرایند را اصلاح کنند.

همچنین دستیارهای دیجیتال مبتنی بر هوش مصنوعی با پایش کلاف‌های فولادی در طول خطوط تولید، عیوب سطحی را شناسایی می‌کنند. این عیوب و مشکلات در صورت نادیده گرفتن می‌توانند به توقف تولید یا آسیب به تجهیزات منجر شوند. این رویکرد به کاهش ضایعات، افزایش بهره‌وری، صرفه‌جویی هزینه و کاهش انتشار آلاینده‌ها کمک می‌کند.

حرکت به سوی کارخانه‌های فولاد خودکار

به گفته کراوینکلر یکی از هیجان‌انگیزترین حوزه‌های توسعه هوش مصنوعی در فولادسازی، مدل‌سازی و شبیه‌سازی پیشرفته است. به دلیل پیچیدگی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر کارخانه فولاد، شبیه‌سازی‌های سنتی ممکن است هفته‌ها زمان ببرد.

در همین راستا شرکت Primetals Technologies با همکاری دانشگاه یوهانس کپلر اتریش در حال توسعه شبیه‌سازی‌های شتاب‌یافته با هوش مصنوعی است که رفتار واحدهای واقعی تولید را مدل‌سازی می‌کنند. هدف نهایی این است که سیستم تنها با دریافت مشخصات و کیفیت محصول مورد نظر، بهترین تنظیمات عملیاتی را پیشنهاد دهد.

آموزش پیشرفته و هوش مصنوعی قابل توضیح

با توجه به پیچیدگی مواد و فرایندهای فولادسازی، روش‌های سنتی آموزش هوش مصنوعی پاسخگوی نیازهای این صنعت نیستند. تیم‌های تحقیقاتی در حال ترکیب آموزش مبتنی بر اصول پایه فیزیکی با یادگیری ماشین هستند تا پیش‌بینی‌های دقیق‌تر و قابل اعتمادتر ارائه شود.

همچنین توسعه مفهوم «هوش مصنوعی قابل توضیح» به اپراتورها کمک می‌کند تا منطق تصمیم‌گیری سامانه‌های هوشمند را بهتر درک کنند. این موضوع برای حرکت به سمت کارخانه‌های فولاد نیمه‌خودکار و خودکار، اهمیتی حیاتی دارد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

آنچه از تحولات پیش ‌روی صنعت فولاد برمی‌آید نشان می‌دهد هوش مصنوعی دیگر یک ابزار جانبی یا فناوری لوکس نیست، بلکه به یکی از ارکان راهبردی بقای فولادسازی در عصر جدید تبدیل شده است. در صنعتی که با فشارهای هم‌زمان هزینه‌ای، زیست‌محیطی، کمبود نیروی انسانی و الزامات رقابت‌پذیری جهانی مواجه است، هوش مصنوعی توانسته با بهینه‌سازی مصرف انرژی و مواد اولیه، ارتقای کنترل کیفیت، کاهش ضایعات و مهار آلایندگی‌ها پاسخی عملی و قابل اتکا ارائه دهد.

تحلیل هوشمند داده‌ها، پایش برخط فرایندها، شناسایی زودهنگام عیوب و شبیه‌سازی‌های پیشرفته، فولادسازان را قادر می‌سازد تصمیم‌هایی دقیق‌تر، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر اتخاذ کنند. درعین‌حال حرکت به سوی کارخانه‌های نیمه‌خودکار و خودکار افق تازه‌ای را پیش روی این صنعت گشوده است که در آن بهره‌وری بالاتر، تولید پایدارتر و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی دست‌یافتنی‌تر از گذشته به نظر می‌رسد.

در نهایت آینده صنعت فولاد به میزان موفقیت آن در تلفیق دانش فنی سنتی با هوش مصنوعی وابسته است. فولادسازانی که زودتر این فناوری را در قلب فرایندهای خود به‌کار گیرند نه‌تنها از مزیت رقابتی برخوردار خواهند شد، بلکه نقش پررنگ‌تری در تحقق اهداف کربن‌زدایی و توسعه پایدار ایفا می‌کنند، مسیری که بیش از هر زمانی اجتناب‌ناپذیر و سرنوشت‌ساز به نظر می‌رسد.