حسینی، نایب رییس هیئت مدیره حفاران غیر نفتی مطرح کرد:
ارتباط میان استفاده از دستگاه حفاری و تأثیر آن بر فعالیتهای اکتشافی
در سالهای اخیر تأمین ماشینآلات حفاری به یکی از چالشهای اساسی در روند فعالیتهای معدنی کشور بدل شده است.
با توجه به ممنوعیت ورود ماشینآلات جدید به کشور از جمله در حوزه دستگاه حفاری اکتشافی و همچنین نیاز روزافزون به این تجهیزات، با تداوم محدودیتها در آینده، فعالیت در بخش معدن و صنایع معدنی با مشکلات متعددی روبهرو خواهد شد.
سید سهراب حسینی، نایب رییس هیئت مدیره حفاران غیر نفتی از چالشهای پیش روی حفاری اکتشافی در کشور و فرآیند انتخاب ماشینآلات و تجهیزات مناسب در این بخش گفت: تأمین ماشینآلات حفاری یکی از دغدغههای فعالان بخش معدن است. در همین حال انتخاب تجهیزات مناسب حفاری نیازمند اشراف کامل به این حوزه است.
دکتر حسینی در تشریح تاریخچه حفاری گفت: تاریخ پیدایش ماشینآلات حفاری به حدود ۳ هزار سال قبل از میلاد بازمیگردد. در آن دوره حفاری با عمق ۶ اینچ تا ۲۰ فوت در مصر باستان حفاری بهمنظور فعالیتهای استخراجی انجام میشد. از سال ۱۸۶۳ فعالیت حفاری در فرانسه با تجهیزاتی که توسط لشوت ابداعشده بود، آغاز شد. در ادامه عمق فعالیتهای اکتشافی بهمراتب به ۱۳۰ فوت و ۷۵۰ فوت افزایش یافت. در قرن ۱۹ حفاری نفت در ارتفاعات سیلسیا در آلمان آغاز شد و تا عمق ۷۳۴۷ فوت نیز ادامه پیدا کرد. عمق حفاریهای اکتشافی نفت در قرن نوزده افزایش یافت و در کشورهای مختلف ازجمله ایالاتمتحده، مکزیک، ونزوئلا و… ادامه پیدا کرد.
حسینی در ادامه و در پاسخ به این سؤال اساسی که حفاری اکتشافی در ایران در چه وضعیتی است؛ چنین گفت: بر اساس آمار رسمی تا پایان سال ۱۴۰۰، برابر ۴ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تن ذخیره سنگآهن، ۵ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تن ذخیره سنگ مس، ۹۴ میلیون تن طلا، ۲۱۷ میلیون تن سنگ فلز سرب، ۲۱۲ میلیون تن سنگ روی، ۴۳ میلیون تن سنگ بوکسیت، ۱۷ میلیارد تن سنگآهک، ۲۱ میلیارد تن مصالح ساختمانی، ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تن سنگ تزئینی و نما، در کشور کشفشده است.
وی افزود: راندمان و سرعت دستگاههای حفاری در عین مصرف کمتر منابع انرژی در فعالیتهای اکتشافی عمقی بیشازپیش، اهمیت مییابد. در همین حال با سرعت بالاتر ذخایر بیشتری کشف خواهد شد.
این فعال بخش معدن گفت: درحالحاضر حدود ۷۰ شرکت پیمانکاری در حوزه حفاری اکتشافی فعالیت میکنند. از این میان حدود ۳۸ شرکت، عضو اتحادیه حفاران غیرنفتی هستند. حدود ۱۰۰ فرد حقیقی نیز در حوزه حفاری اکتشافی فعالیت دارند. در همین حال حدود ۵۰۰ دستگاه حفاری در کشور به فعالیتهای استخراجی مشغول است که تنها ۲۰۰ مورد از ماشینآلات یادشده به حفاریهای عمیق اختصاص دارند.
نایب رییس هیئت مدیره حفاران غیر نفتی تاکید کرد: بسیاری از این دستگاهها نیازمند تعمیرات یا اورهال هستند. از عمر بسیاری از این ماشینآلات نیز زمان طولانی باقی نمانده است. در همین حال از راندمان بسیاری از این تجهیزات کاسته شده است. بنابراین نوسازی این تجهیزات بسیار ضروری است.
این فعال معدنی برای تشریح ارتباط میان استفاده از دستگاه حفاری و تأثیر آن بر فعالیتهای اکتشافی به آمار حفاری شرکت ملی مس تا پایان مهرماه ۱۴۰۲ اشاره کرد و گفت: تا این زمان بیش از ۲۲۵ هزار متر حفاری در این مجموعه انجامگرفته که منجر به اکتشاف ۸۰۰ میلیون تن ذخیره جدید شده است. مجموع ذخایر اکتشاف شده در شرکت ملی مس برابر ۱۹.۵ میلیارد تن است. در همین حال ۲۵ سایت، ۱۲ پیمانکار و ۸۰ دستگاه در این مجموعه به حفاری مشغول هستند. بنابراین میتوان اینطور ادعا کرد که هر یک متر حفاری منجر به اکتشاف ۳۵۰۰ تن ذخیرهشده است. یک متر حفاری در کشور حدود ۷۰ تا ۸۰ دلار هزینه دارد اما با توجه به بهای فروش مس، میتوان اینطور نتیجه گرفت که بهازای هر دلاری که هزینه حفاری و فعالیتهای اکتشافی میکنیم، برابر ۳۵ دلار به ذخایرمان افزوده میشود. بنابراین میتوان اینطور ادعا کرد که نقش فعالیتهای اکتشافی و دستگاههای حفاری در ارزشآفرینی از بخش معدن بهشدت بالاست اما این ارزش عموماً در کشور ما نادیده انگاشته میشود.
نایب رییس هیئت مدیره حفاران غیر نفتی گفت: در طول سالهای گذشته بارها این سؤال مطرحشده که چرا فعالیتهای اکتشافی در ایران با ضعف مواجه است؟ به اعتقاد من نبود دستگاههای حفاری مناسب و بهروز، بزرگترین چالشی است که روند فعالیت در این حوزه را تحت تأثیر منفی قرار میدهد. در این سالها اهمیت دستگاههای حفاری اکتشافی بهدرستی شناختهشده اما ورود این تجهیزات به کشور ممنوع شده و فعالان بخش معدن ملزم شدهاند این تجهیزات را از داخل خریداری کنند.
وی گفت: دستگاههای حفاری یا معدنی ساخت داخل باید موردحمایت قرار گیرند اما از تولیدکنندگان داخلی نیز انتظار میرود همزمان روی کیفیت و تیراژ محصولات خود، بیشتر کار کنند. در همین حال این سؤال مطرح میشود که چه تضمینی برای کیفیت دستگاههای حفاری داخلی وجود دارد؟ آیا توان صنایع داخلی به این مرحله رسیده که تجهیزاتشان، توان تأمین نیاز بازار داخلی را داشته باشد که ورود این تجهیزات به کشور ممنوع شده است؟
نایب رییس هیئت مدیره حفاران غیر نفتی گفت: درحالحاضر شرکتهای متعددی دستگاه حفاری اکتشافی ساختهاند و اغلب هم برای نیاز خودشان استفاده کردهاند، اما آیا این توانمندی ما در کشور به حدی رسیده است که مانع ورود تجهیزات خارجی شویم؟
وی تاکید کرد: تجربه ما از شرایط حکایت از آن دارد که توسعه نیازمند رفع موانع است. نخستین مانع در مسیر حفاری اکتشافی، ممانعت از ورود تجهیزات بهروز به کشور است. یک دستگاه حفاری حدود ۳۵۰ هزار دلار ارزش دارد. چنانچه بهای هر بشکه نفت را ۷۰ دلار در نظر بگیریم، یک دستگاه حفاری معادل ۵۰۰۰ بشکه نفت، نرخ دارد. ازآنجاکه ایران بهطور میانگین روزانه ۱.۴ میلیون تن بشکه نفت صادر میکند، بنابراین سهم حفاری اکتشافی از درآمدهای نفتی کشور، آنقدرها هم قابلتوجه نیست. بهویژه آنکه سرمایهگذاری برای ورود این ماشینآلات درنهایت به رشد ذخایر معدنی کشو منتهی میشود. بنابراین انتظار میرود سیاستهای حاکم بر توسعه ساخت داخل مانع فعالیتهای اکتشافی نباشد. با توجه به استهلاک سریع دستگاههای حفاری، ما در سالهای آتی با چالش حفاری اکتشافی روبهرو خواهیم شد. درواقع باید نسبت به شرایط این صنعت در آینده نزدیک هشدار داد. این استهلاک موجب میشود که از تعداد پیمانکاران فعال در این بخش بهشدت کاسته شود.
این فعال معدنی افزود: هر متر حفاری معادل ۴۰۰ لیتر آب و ۸ لیتر گازوئیل مصرف میکند. هرچه سرعت حفاری بیشتر باشد، میزان مصرف آب و گازوئیل نیز بیشتر خواهد شد. درنتیجه میتوان اینطور ادعا کرد که ممانعت از ورود تجهیزات و دستگاههای جدید به کشور، بهمنزله هدر رفت منابع نیز است.
نایب رییس هیئت مدیره حفاران غیر نفتی به تشریح میانگین عمق فعالیتهای اکتشافی پرداخت:
آهن: ژنز ذخایر آهن عبارتند از: ذخایر آهن نواری، ذخایر مگنتیتی، ذخایر سوپرژن، ذخایر پلاسری. عمق تشکیل آن از متوسط تا عمیق است. میانگین عمق حفاری آهن در کشورهای پیشرفته از ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر است.
مس: ژنز این عنصر عبارت است از ذخایر پورفیری، ذخایر اسکارن، ذخایر رسوبی، ذخایر سولفید تودهای، ذخایر سوپرژن. این عنصر در عمق متوسط تا خیلی عمیق تشکیل میشود. میانگین عمق حفاری مس در کشورهای پیشرفته برابر ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ متر است.
سرب و روی: ژنر این عناصر ذخایر سولفید تودهای، ذخایر سدکس، ذخایر تیپ دره میسیسیپی، ذخایر استراتیفرم، ذخایر سوپرژن است که در سطح تا عمق متوسط تشکیل میشود. میانگین عمق حفاری آن در کشورهای پیشرفته ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ متر است.
طلا: ژنر این فلز عبارت است از ذخایر اپی ترمال، ذخایر پلاسری، ذخایر تیپ کوهزایی، ذخایر تیپ کارلیم. در عمق متوسط تا عمیق تشکیل میشود. میانگین عمق حفاری آن در کشورهای پیشرفته ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ متر است.
کروم: ژنر این فلز عبارت است از ذخایر الترامافیک، سرپانتی نهای کرومی تدار، ذخایر اسکارن، پگماتی تهای کرومیتدار. در ارتفاع سطحی تا نیمهعمیق تشکیل میشود. میانگین عمق حفاری آن در کشورهای پیشرفته ۲۰۰ تا ۵۰۰ متر است.
آلومینیوم: ژنر این فلز نقرهای رنگ عبارت است از: ذخایر لاتریت-بوکسیت، ذخایر هیدروترمال، ذخایر گرانیت-بوکسیت، ذخایر گرایزن. در ارتفاع سطحی تا نیمهعمیق تشکیل میشود. میانگین عمق حفاری آن در کشورهای پیشرفته ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ متر است.
حسینی گفت: ماشینآلات حفاری اکتشافی به دو دسته مغزهگیری و RC تقسیم میشوند. میزان نمونهگیری در ماشینآلات حفاری RC بهمراتب بیشتر است. عمق فعالیت ماشینآلات RC کمتر است. در عینحال تجهیزاتی که از آنها با عنوان مغزهگیری یاد میشود، اطلاعات بیشتر کانیشناسی و زمینشناسی را بهدست میدهند. در این میان برخی ماشینآلات مولتی هستند و همزمان از ترکیب هر دو روش برای حفاری استفاده میکنند. وی افزود: میزان حفاری RC در کشورهایی همچون روسیه و چین بیشتر است. اما در کشورهایی همچون استرالیا، امریکا، کانادا و…. که فاصله میان اکتشاف و استخراج عموماً کوتاهتر است، دستگاههای مغزهگیری از مقبولیت بیشتری برخوردار هستند.
نایب رییس هیئت مدیره حفاران غیر نفتی افزود: ساخت دستگاه حفاری در نگاه نخست بسیار ساده بهنظر میرسد اما کارایی این ماشینآلات بسیار متفاوت است. راندمان این دستگاهها متفاوت است، چراکه بالانس کردن شرایط مکانیکال و هیدرولیک این ماشینها، بسیار مهم است.
حسینی گفت: تکنولوژی ساخت ماشینآلات حفاری اهمیت بالایی دارد، چراکه روند ساخت این تجهیزات، تأثیر ویژهای بر روند فعالیت آنها دارد. بسیاری از این ماشینآلات حفاری که به اسم تولید داخلی عرضه میشوند، تنها در کشور ما مونتاژ میشوند. بر همین اساسنیز تاکید میشود قبل از خرید این تجهیزات از واحدهای تولید آنها، بازدید به عمل آید.
نایب رییس هیئت مدیره حفاران غیر نفتی افزود: ایمنی ماشینآلات حفاری بسته به برند آنها، تفاوت چشمگیری دارد. در برخی کشورها قوانین سختگیرانهای برای تأمین ایمنی وضع شده و چنانچه در هنگام استفاده از یک دستگاه، حادثهای رخ دهد، کار برای مدت زمان طولانی تعطیل میشود. اما این دست قوانین سختگیرانه برای تأمین ایمنی در کشور ما وجود ندارد. بااینوجود پیشنهاد میشود ایمنی یکی از شاخصههای اصلی در روند خرید ماشینآلات معدنی باشد.
فاکتورهای مؤثر در خرید دستگاه حفاری RC
حسینی به تشریح شاخصههای مهم و اثرگذار در خرید دستگاه حفاری RC پرداخت که عبارتند از: ژئومتری گمانهها؛ جنس ماده معدنی هدف؛ ساختار زمینشناسی و تکتونیک منطقه؛ سطح آب زیرزمینی؛ محدودیت سایز حفاری و همچنین وضعیت جادههای دسترسی و فضای مانور حفاری.
این فعال معدنی در ادامه نکات مهم برای انتخاب شرکت تولیدکننده دستگاه را نام برد که عبارتند از: توانمندی؛ سابقه فعالیت؛ آموزش در راهاندازی دستگاه و ارائه دستورالعمل سرویس روزانه؛ خدمات پس از فروش و تعمیرات دورهای؛ قابلیت جابجایی و راهاندازی سریع و عدم پیچیدگی و توجیه قیمت در بازار نسبت به کیفیت تولید.
ردهبندی دستگاه حفاری استاندارد
نایب رییس هیئت مدیره حفاران غیر نفتی به آیتمهای مهم در انتخاب دستگاه حفاری پرداخت: برای خرید دستگاه باید ویژگیهای اصلی دستگاه بررسی شود. ویزگیهای موتور، وینچ اصلی و … نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.
وی افزود: در سالهای اخیر در مناقصات برای انتخاب پیمانکار حفاری، آیتمهای سختگیرانه و در مواردی غیرضروری اعال میشود. انتخاب دستگاه حفاری باید بر اساس ذخیره معدنی باشد. برای برخی از محدودهها عملاً بهکارگیری برخی تجهیزات حفاری نه لزومی دارد و نه اقتصادی است.
حسینی گفت: پیمانکاران فعال در حوزه حفاری اکتشافی دستگاههای مختلفی را برای حفاری در مناطق مختلف، تهیه میکنند. جدیداً مقرراتی برای ارائه دستگاه حفاری به معدنداران، تدوین شده است که درنتیجه آن عملاً عملکرد پیمانکاران بخش معدن نادیده انگاشته میشود. دستگاه حفاری ابزار پیمانکار است اما خرید این دستگاه با بروکراسی متعددی روبهرو است که عملاً فعالیت را در این بخش دشوار میکند.