استفاده از سرباره های فولادی، در گام نخست نیازمند حمایت بخش دولتی است
مجید دادجو، مدیر فرآوری ضایعات فرآیندی مجتمع فولاد مبارکه اصفهان، در حاشیه بیست‌ودومین نمایشگاه محیط زیست بیان کرد: در زمینه استفاده از سرباره، ما تا حدودی از دنیا عقب هستیم.
به گزارش پایگاه خبری معدن نامه، بر اساس گزارش‌های Euroslag در سطح جهانی حدود ۵۰ درصد از سرباره‌های فولادسازی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ما دو نوع سرباره داریم: سرباره کوره‌های قوس الکتریکی و سرباره کوره‌های بلند. موضوع اصلی ما در ایران، بیشتر مربوط به سرباره کوره‌های قوس الکتریکی است. طبق آمار انجمن‌های بین‌المللی سرباره (نظیر یورو اسلگ و نیپون استیل اسلگ، که آمار تولید و مصرف سرباره را در ژاپن ارائه می‌دهد)، حدود ۴۸ تا ۴۹ درصد سرباره کوره‌های قوس الکتریکی در فعالیت‌های عمرانی به کار می‌رود و از سرباره‌های کوره بلند در فرایندهای ساخت بتن و سیمان بهره می‌گیرند.
دادجو ادامه داد: سرباره تولیدی ما در کاربردهای عمرانی، در حوزه‌هایی مانند ساخت بتن، قطعات پیش‌ساخته، بتن‌های رویه‌ای و همچنین استفاده از سنگدانه‌های سرباره‌ای در آسفالت، مصرف می‌شود. این موارد، عمده‌ترین کاربردهای شناسایی‌شده برای سرباره EAF هستند. در سطح بین‌المللی نیز از این نوع سرباره برای زیرسازی جاده و مسیرهای ریلی استفاده می‌شود.
وی تصریح کرد: از ابتدا پیش‌بینی می‌کردیم که ویژگی‌های سرباره به فرآیندها و مواد اولیه ورودی به کوره‌ها وابسته باشد. بنابراین، شاید نتوانیم الگوی مصرف اروپا را به‌طور دقیق در ایران پیاده کنیم. به همین دلیل، لازم بود تحقیقات مفصلی درباره استفاده از سرباره فولاد مبارکه در فعالیت‌های عمرانی انجام دهیم. چرا که ممکن است سرباره ما، با توجه به نوع فرآیند و خوراک ورودی، با سرباره کارخانه‌های فولادی اروپا یا ژاپن متفاوت باشد. به همین دلیل، مطالعات گسترده‌ای با همکاری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی انجام دادیم.
دادجو افزود: بخش مهمی از این مطالعات مربوط به استفاده از سرباره در اساس و زیرسازی جاده و ریل بود. نتایج این تحقیقات نشان داد که استفاده از سرباره در این بخش‌ها مجاز است. همچنین مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی، استفاده از سرباره در بتن و آسفالت را نیز تأیید کرد. پس از این تأیید، گواهی‌نامه‌ای برای استفاده از سرباره در اساس و زیر اساس ریل و جاده صادر شد.
این گام بسیار مهمی بود، زیرا پشتوانه فنی لازم را برای مشاوران عمرانی ایجاد کرده و آنان را متقاعد می‌کند که استفاده از سرباره از نظر فنی ایمن و مجاز است.
مدیر فرآوری ضایعات فرآیندی مجتمع فولاد مبارکه اصفهان تأکید کرد: در خصوص سمی بودن سرباره باید گفت که در دنیا استانداردهایی وجود دارد؛ تفاوت نگاه فنی با گفتارهای عامیانه و غیرحرفه‌ای دقیقاً در همین رعایت استانداردهاست. استانداردهای ملی و بین‌المللی تعیین می‌کنند چه میزان از فلزات سنگین در یک محصول مجاز است و از چه حدی نباید فراتر رفت. آزمایش‌هایی که بر روی سنگدانه‌های سرباره‌ای مجتمع فولاد مبارکه انجام شد، نشان داد این مقادیر در محدوده مجاز قرار دارند. در نتیجه، بر اساس استانداردها و مقایسه نتایج با مقادیر مرجع، مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی استفاده از سرباره را تأیید کرده است.
دادجو اظهار داشت: این اقدام را می‌توان نخستین گام در ایجاد پشتوانه فنی برای استفاده از سرباره در فعالیت‌های عمرانی دانست. مجتمع فولاد مبارکه با صرف هزینه قابل توجه، این تحقیقات را انجام داد تا به این مرحله برسد که از نظر فنی و استانداردها، استفاده از سرباره مجاز شناخته شود.
وی در ادامه گفت: گام بعدی، بازارسازی است. این محصول به‌عنوان کالایی جدید در بازار مصالح عمرانی، باید با محصولات قدیمی رقابت کند. در این مرحله، مسائلی مانند بازار، رقابت و قیمت تمام‌شده مطرح می‌شود. همچنین باید فرهنگ‌سازی و الگوسازی صورت گیرد. برای این منظور باید از پروژه‌های کوچک آغاز کنیم. برای مثال، در شهر اصفهان و با همکاری شهرداری، از سرباره در چند مسیر آسفالتی استفاده شده است و فهرستی از گذرهایی داریم که با سنگدانه های سرباره‌ای اجرا شده‌اند.
دادجو تأکید کرد: استفاده از سرباره در آسفالت تنها یک جایگزین برای شن و ماسه نیست، بلکه باعث بهبود کیفیت و ایمنی جاده می‌شود. به دلیل وجود سیلیس بیشتر در سنگدانه‌های سرباره‌ای، سطح آن‌ها زبرتر است و اصطکاک بیشتری با لاستیک خودرو ایجاد می‌کند. این افزایش اصطکاک باعث کوتاه‌تر شدن خط ترمز و کاهش تصادفات، و به دنبال آن کاهش ضرر و زیان جانی و مالی می‌شود. شاید دیده باشید که پس از آسفالت‌ریزی برخی مسیرها، عمداً سطح آسفالت را شیاردار می‌کنند تا اصطکاک افزایش یابد. استفاده از مصالح سرباره‌ای این اصطکاک را به طور طبیعی فراهم می‌کند.
وی ادامه داد: موضوع دیگر، دوام در برابر سایش است. سنگدانه‌های آهکی در برابر سایش مقاومت کمتری دارند و پس از مدتی، سطح آسفالت لغزنده می‌شود و ضریب اصطکاک کاهش می‌یابد؛ اما استفاده از سنگدانه‌های سرباره‌ای، به دلیل مقاومت بالاتر، باعث می‌شود این فرآیند دیرتر رخ دهد.
در پاسخ به چالش‌های استفاده از سرباره، دادجو بیان کرد: یکی از چالش‌ها یا کمبودها، ضعف در قانون‌گذاری است. تحقیقات تنها مجوز استفاده می‌دهد، اما الزام یا تشویقی برای استفاده وجود ندارد. مثلاً اگر قانونی وضع شود که در ازای استفاده از درصدی سرباره در آسفالت، پیمانکاران یا مصرف‌کنندگان از معافیت‌های مالیاتی برخوردار شوند، می‌توان رغبت به استفاده را افزایش داد. درحال حاضر، تا جایی که من می‌دانم چنین مشوق‌هایی وجود ندارد. در اروپا و ژاپن برای به‌کارگیری محصولات بازیافتی، از جمله سرباره، مشوق‌های خاصی در نظر گرفته‌اند. این امر نه فقط درباره سرباره، بلکه برای هر محصول بازیافتی دیگر هم صدق می‌کند. علت این حمایت‌ها روشن است: استفاده چرخه‌ای از مواد زائد یا محصولات جانبی، میزان بهره‌برداری از منابع اصلی را کاهش می‌دهد و در نتیجه این منابع برای نسل‌های آینده حفظ می‌شوند.
وی افزود: دیدگاه اقتصاد چرخشی نیز در این موضوع مطرح است. اهداف این اقتصاد شامل بازیافت، استفاده مجدد و افزایش چرخه عمر مواد اولیه است. این رویکرد باعث حفظ منابع طبیعی برای نسل‌های آینده می‌شود.
مدیر فرآوری ضایعات فرآیندی مجتمع فولاد مبارکه تصریح کرد: بخشی از مسائل مربوط به سرباره، به فرهنگ‌سازی و آشنایی بازار با این محصول برمی‌گردد. مثلاً ذهنیتی وجود دارد که می‌گوید استفاده از مواد بازیافتی باعث کاهش کیفیت می‌شود. در مورد آسفالت با سرباره، ما دقیقاً نتیجه معکوس گرفته‌ایم؛ یعنی استفاده از آن باعث بهبود کیفیت شده است.
دادجو گفت: ما در ابتدای راه قرار داریم و باید بازار را با این محصول آشنا کنیم. در این میان، نهادهای مرتبط مانند شهرداری‌ها و ادارات راه و ترابری که مسئول زیرساخت‌ها هستند و با پیمانکاران در ارتباط‌اند، می‌توانند با ایجاد مشوق‌ها یا الزامات، مصرف سرباره را ترویج دهند. دست‌کم در گام نخست، همکاری برخی ارگان‌های دولتی لازم است. شاید در مراحل بعدی بخش خصوصی هم وارد شود. البته در مواردی دیده‌ایم که بخش خصوصی، با درک مناسبی که از موضوع داشته، از آن استقبال کرده است.
در پایان، دادجو بیان کرد: یکی دیگر از چالش‌ها، هزینه حمل‌ونقل است. جابجایی سرباره به دلیل وزن بالای آن، ممکن است در فاصله‌های بیش از ۱۰۰ کیلومتر صرفه اقتصادی نداشته باشد. بنابراین، باید مشوق‌هایی برای حمل‌ونقل ریلی در نظر گرفته شود تا امکان پوشش جغرافیایی وسیع‌تری فراهم شود.
یادآور می‌شود؛ بیست‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی محیط زیست در تاریخ ۲۸ آذر الی ۱ دی ماه ۱۴۰۳، در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی شهر آفتاب تهران برگزار می‌شود و بازدیدکنندگان محترم از ساعت ۱۰ الی ۱۶ می‌توانند از این نمایشگاه بازدید کنند.
معدن مدیا
