یادداشتی از دکتر احسان نمازی‌زاده،
فلزات غیرآهنی کیمیا می‌شوند
ظرف سال‌های گذشته فلزات آهنی جایگاهی ویژه در مسیر رشد اقتصادی کشورها داشته و از این منظر از فولاد به‌عنوان فلز استراتژیک یاد می‌شد؛ اما با گذر زمان و عبور بخش قابل توجهی از کشورهای دنیا از مرحله در حال توسعه بودن و تبدیل شدن به کشوری توسعه‌یافته از میزان اهمیت آهن در بازارهای جهانی کاسته شد.
به گزارش پایگاه خبری معدن‌نامه، ظرف سال‌های گذشته فلزات آهنی جایگاهی ویژه در مسیر رشد اقتصادی کشورها داشته و از این منظر از فولاد به‌عنوان فلز استراتژیک یاد می‌شد؛ اما با گذر زمان و عبور بخش قابل توجهی از کشورهای دنیا از مرحله در حال توسعه بودن و تبدیل شدن به کشوری توسعه‌یافته از میزان اهمیت آهن در بازارهای جهانی کاسته شد. در این شرایط تغییراتی در میزان تقاضا برای فلزات غیرآهنی پدید آمد؛ این تغییرات نتیجه جایگاه ویژه بخشی از این فلزات در انرژی‌های پاک، خودروهای الکتریکی و حتی نتیجه رشد نرخ انرژی فسیلی در دنیا ظرف سال 2021 بود و تمامی این موارد باعث شد تا توجه بازار به فلزات غیرآهنی بیش از گذشته جلب شده و بر اهمیت استراتژیک این فلزات از جمله آلومینیوم، مس، نیکل و … افزوده شود.
بررسی جایگاه فلزات غیرآهنی در بازار داخل در وهله اول نیاز به نگاهی برون‌گرا و تبیین جایگاه این فلزات در بازارهای بین‌المللی دارد؛ چرا که اتفاقات بازار جهانی تعیین‌کننده جهت در بازار داخل نیز هست. در این میان با توجه به جایگاه چین به‌عنوان بزرگترین اقتصاد کالا محور دنیا، برنامه این کشور برای بخش صنعت در میان و بلند مدت می‌تواند آینده بازار فلزات را تا حد زیادی قابل پیش‌بینی کند و در ادامه از این مسیر می‌توان وضعیت این محصولات در بازار داخل را نیز در گذرگاه بازار داخلی و صادراتی تبیین کرد.
خواب جدید چینی‌ها برای بازار فلزات
طبق گفته وزارت مسکن و توسعه شهری-روستایی چین، میزان شهرنشینی در این کشور تا سال 2020 به حدود 64 درصد رسیده است. عموما سرعت پس از 60 درصد، کند می‌شود و به این ترتیب افول بخش ساخت‌وساز در کمین چین است؛ این درحالی است که توسعه شهرنشینی ظرف 20 سال گذشته اصلی‌ترین محرک بازار فولاد چین بوده و به این ترتیب انتظار می‌رود که با کند شدن این نرخ، از میزان تقاضا برای فولاد در بزرگترین بازار مصرف آن به تدریج کاسته شود.
در این شرایط دولت پکن عزمی جدی برای تمرکز بر صنایع تکمیلی، پیشرفته و با ارزش افزوده بالاتر دارد تا به این ترتیب افزایش رشد اقتصادی چین که در سال‌های گذشته با تکیه بر ساخت‌وساز میسر شده، از این پس با تکیه بر صنایع پیشرفته و بخش تکنولوژی میسر شود. درعین حال دولت چین ظرف سال‌های اخیر بر کاهش انتشار آلاینده‌های کربنی نیز تاکیدی ویژه دارد. چین بزرگترین تولیدکننده گازهای کربنی در دنیا است و فشارهای بین‌المللی باعث شده تا این کشور در صدد جایگزینی سوخت‌های فسیلی با انرژی تجدیدپذیر برآمده و از این منظر در مسیر هدف دنیای بدون کربن تا سال 2050 قدم بردارد. تغییر رویکرد صنعتی چین به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انواع کامودیتی‌ها از جمله فلزات آهنی، غیرآهنی می‌تواند جایگاه این محصولات در بازارهای جهانی را تغییر داده و در حالی که به اوفول جایگاه برخی منجر می‌شود، بهبود جایگاه برخی دیگر از کالاهای پایه را به همراه داشته باشد.
گذر از سوخت‌های فسیلی از مسیر فلزات غیرآهنی میسر است
دولت پکن در سال‌های اخیر تحت فشار سازمان‌های محیط‌زیستی بین‌المللی برای کاهش انتشار آلاینده‌های کربنی است. ظرف یک سال اخیر شی‌جینگ پینگ رئیس‌جمهور چین درصدد برآمد تا بر کاهش انتشار آلاینده‌های کربنی در این کشور متمرکز شود. تولید بخش قابل توجهی از مواد اولیه در این کشور پهناور و تامین عمده سوخت مصرفی از زغالسنگ حرارتی مهم‌ترین دلیل بالا بودن سهم چین در انتشار آلاینده‌های کربنی در دنیا است. در این شرایط دولت چین درصدد برآمده تا از سویی سهم انرژی‌های پاک را در این کشور گسترش داده و از سوی دیگر بر بهره‌ور کردن صنایع در این کشور بیفزاید. البته تمرکز بر انرژی‌های پاک تنها مختص چینی‌ها نیست و ظرف سال‌های اخیر، سایر نقاط دنیا نیز به این موضوع توجه کرده‌اند.
افزایش سهم انرژی‌های پاک در تامین انرژی مصرفی می‌تواند روند تقاضا برای کالاهای پایه را تغییر دهد. گذر از سوخت فسیلی به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، تقاضا برای فلزاتی از جمله مس، آلومینیوم، نقره و… را به شکل گسترده‌ای افزایش می‌دهد و از این منظر بر اهمیت تامین پایدار این فلزات می‌افزاید.
رشد مستمر تقاضا برای فلز سرخ
مس، جایگاهی ویژه در گسترش انرژی‌های پاک دارد، از سویی این فلز به شکل گسترده در طراحی پنل‌های خورشیدی کاربرد دارد و از سوی دیگر میزان مصرف مس در خودروهای الکتریکی تقریبا 4 برابر میزان مصرف مس در خودروهای احتراقی است و به این ترتیب حرکت دنیا به سمت گسترش انرژی‌های پاک می‌تواند روند تقاضا برای فلز سرخ را افزایشی کند و با وجود کاهش فعالیت ساخت‌وساز در دنیا با احتمال افول ساخت مسکن در چین همچنان، روند تقاضا برای این فلز غیرآهنی افزایشی باقی بماند.
با توجه به فعالیت‌های اکتشافی انجام شده در کشور ظرف سال‌های اخیر برآورد می‌شود که ایران دارای بیش از 40 میلیون تن ذخیره معدنی فلز مس است که این رقم برابر 4.5 درصد کل ذخایر معدنی مس در دنیا است. در این شرایط ایران در سال 2020 موفق به تولید 314 هزار تن مس معدنی تولید کرد که این رقم برابر 1.5 درصد کل تولیدات مس معدنی دنیا در این سال بود. در عین حال در سال 2020 برابر 270 هزار تن مس پالایش شده در کشور تولید شده که این رقم برابر 1.2 درصد تولید مس پالایش شده در دنیا است.
با توجه به ذخایر فعلی مس اکتشافی در پهنه ایران و با توجه به جایگاه ویژه این فلز در بازارهای جهانی که روز به روز نیز بهبود پیدا می‌کند، تمرکز بر افزایش استخراج و پالایش این فلز می‌تواند ارزش افزوده بالایی برای کشور به همراه داشته باشد و امکان بهره بردن کشور از این فلز استراتژیک را فراهم کند. البته فرصت بهره‌گیری از این فرصت محدود است. برآورد می‌شود در سال‌های آینده بازار مس با کسری عرضه نسبت به تقاضا روبرو شود. با توجه به یهم بالاتر ذخایر معدنی مس در ایران نسبت به میزان فعلی تولید در کشور اگر عزمی برای استفاده از فرصت رشد تقاضا و کسری عرضه وجود داشته باشد، این زمان فرصت مناسبی برای افزایش سودآوری صنعت مس کشور خواهد بود.
بحران انرژی بر وجه استراتژیک آلومینیوم افزود
آلومینیوم فلز غیرآهنی سبکی است که داشتن چگالی پایین بر کاربردهای آن در جهان کنونی افزوده است؛ این ویژگی باعث شده تا استفاده از این فلز در ساخت وسایل و تجهیزات مختلف مورد توجه قرار گیرد. استفاده از ورق‌های آلومینیومی در طراحی بدنه خودرو با توجه به وزن کم آن‌ها می‌تواند به کاهش مصرف انرژی برای حرکت یک خودرو منجر شود؛ این موضوع به خصوص در تولید خودروهای برقی از اهمیت بالایی برخوردار است.
از دیگر ویژگی‌های مهم، آلومینیوم مصرف بالای انرژی در تولید آن به‌شمار می‌رود به نحوی که از آلومینیوم به‌عنوان انرژی جامد یاد می‌شود. برآورد می‌شود که حدود 30 تا 40 درصد هزینه تولید آلومینیوم اولیه مربوط به تامین انرژی می‌شود. ظرف بیش از یک سال اخیر کشورهای مختلف دنیا با بحران تامین انرژی و رشد نرخ آن روبرو شدند و این موضوع از سویی به جهش قیمتی این فلز منجر شد و از سوی دیگر کاهش عرضه آن به بازارها دلیل کاهش یا توقف تولید برخی واحدها را به همراه داشت. بحران انرژی بر جایگاه استراتژیک فلز آلومینیوم در جهان افزوده است. درحالی که ویژگی‌های این فلز باعث می‌شود تا تقاضا برای آن روند مستمر افزایشی داشته باشد، بحران انرژی تولید آن را تحت فشار قرار داده و از این منظر بازار این فلز تحت فشار رشد تقاضا و کسری عرضه قرار دارد.
در چنین شرایطی، فرصتی مناسب برای کشوری همانند ایران فراهم می‌شود که اگرچه ذخایر قابل توجهی از بوکسیت (ماده اولیه تولید آلومینیوم اولیه) را ندارد اما با تکیه بر منابع غنی گاز می‌تواند به تولید این فلز پرداخته و از فرصت به وجود آمده نهایت بهره‌مندی را داشته باشد.
نکات پایانی
در نهایت باید اذعان کرد، دنیا در حال گذر از فولاد به سمت فلزات غیرآهنی است. این فلزات در عین کاربردهای مرسوم، جایگاهی ویژه در تکنولوژی و صنایع جدید دارند. خوشبختانه ایران در بسیاری از این فلزات مزایایی در تولید دارد و همین موضوع زمینه بهره‌برداری کشور از جایگاه فعلی فلزات غیرآهنی را فراهم می‌کند. در حالی که ایران دارای ذخایر غنی از فلز مس، روی و سرب است، وجود منابع غنی گاز در کشور امکان تولید و پالایش آلومینیوم را در ایران فراهم کرده است. به این ترتیب خوشبختانه مزیت نسبی بالایی در زمینه تولید اغلب فلزات غیرآهنی در کشور وجود دارد و با توجه به اهمیت روزافزون هر یک از این فلزات در دنیای کنونی، فرصت مناسبی برای بهره بردن از این ذخایر خدادی در کشور فراهم شده است. البته استفاده از این فرصت و ذخایر نیاز به مدیریت، برنامه‌ریزی و عزم جدی دارد که امید می‌رود در سایه تدبیری همه‌جانبه و آینده‌نگر محقق شود و این فرصت از کف کشور نرود.
.
.
.
.
.
.
.
