کمبود ماشین‌آلات حفاری، بحران خاموشی که آینده معادن ایران را تهدید می‌کند
درحالی‌که ایران یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر معدنی جهان است، فرسودگی و کمبود ماشین‌آلات حفاری به بحرانی خاموش تبدیل شده که می‌تواند آینده این بخش راهبردی را تحت تأثیر قرار دهد. توقف نوسازی ناوگان حفاری نه‌تنها روند اکتشاف را کند کرده، بلکه شکاف میان ظرفیت عظیم معدنی کشور و عملکرد فعلی را هر روز عمیق‌تر می‌کند.
به گزارش پایگاه خبری «معدن نامه»، در دورانی که مدیران، سیاست‌گذاران و فعالان حوزه معدن از ضرورت رشد شتابان در این بخش سخن می‌گویند، مهم‌ترین پایه این حرکت یعنی اکتشاف با مشکلی مواجه است که کمتر درباره آن صحبت می‌شود: کمبود جدی ماشین‌آلات حفاری. این کمبود نه‌تنها سرعت شناسایی ذخایر جدید را کاهش داده، بلکه به یکی از اصلی‌ترین گلوگاه‌های توسعه معدنی کشور بدل شده است.
محمدرضا بهرامن رئیس خانه معدن ایران اخیراً در توضیح موانع موجود تأکید کرده که دستیابی به رشد ۱۳ درصدی هدف‌گذاری‌شده در قانون برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه، بدون توسعه اکتشافات میسر نیست. او می‌گوید: «بخش اکتشاف نیاز فوری به ماشین‌آلات حفاری دارد و باید این حوزه توسعه یابد. توان ساخت داخل نیز وجود دارد و می‌توان از مسیر مشارکت‌ها بخشی از این نیاز را تأمین کرد.» این سخنان نشان می‌دهد که مسئله فقط کمبود تجهیزات نیست، بلکه نبود برنامه مشخص برای جایگزینی، نوسازی و تأمین مستمر ماشین‌آلات نیز بر مشکلات افزوده است.
چرا اکتشاف به ماشین‌آلات جدید نیاز دارد؟
اکتشافات معدنی در ایران هنوز در مراحل ابتدایی است و بر اساس گزارش‌های پژوهشی، تنها ۲۵ درصد خاک کشور مورد اکتشاف نظام‌مند قرار گرفته است که آن هم عمدتاً در سال‌های گذشته بوده است. بخش مهمی از ماشین‌آلات حفاری موجود نیز برای پیچیدگی‌های ذخایر عمیق فرسوده، کم‌دقت و نامناسب هستند.
از طرفی بودجه اکتشافات کشور فقط یک‌دهم استاندارد جهانی است. این کمبود مالی باعث شده خرید دستگاه‌های پیشرفته حفاری و توسعه ناوگان اکتشافی در اولویت‌های پایین قرار گیرد.
پیامدهای تأخیر در تأمین ماشین‌آلات حفاری
کمبود تجهیزات حفاری تنها یک مشکل فنی نیست، بلکه تأثیری مستقیم بر آینده اقتصاد معدنی کشور خواهد داشت و وقتی شناسایی ذخایر به‌عنوان حلقه ابتدایی زنجیره، کند باشد پروژه‌های تولید معدنی با تأخیر وارد فاز بهره‌برداری می‌شوند. همچنین در این وضعیت ریسک سرمایه‌گذاری افزایش می‌یابد.
از دیگر تأثیرات کمبود تجهیزات حفاری می‌شود به موارد زیر اشاره کرد:
_ذخایر جدید کشف نمی‌شود و کشور به سمت استخراج از معادن قدیمی و کم‌عیار سوق می‌یابد.
_سهم معدن در اقتصاد (که اکنون تنها در حدود ۲ درصد است) تغییری نمی‌کند.
_شکاف میان ظرفیت بالقوه ۲۷ تریلیون دلاری ذخایر و عملکرد فعلی کشور عمیق‌تر می‌شود.
چرا ساخت داخل راه‌حل است اما کافی نیست؟
اگرچه رئیس خانه معدن تأکید می‌کند که توان داخل برای ساخت ماشین‌آلات حفاری وجود دارد، اما واقعیت این است که بخش تولید داخلی هنوز در ساخت دستگاه‌های پیشرفته حفاری عمیق و با سرعت بالا فاصله‌ای محسوس با استانداردهای جهانی دارد. از سوی دیگر، واردات این تجهیزات نیز به دلیل محدودیت‌های ارزی و تحریمی دشوار شده است.
بنابراین راه‌حل پیشنهادی بسیاری از فعالان صنعت، ترکیب ساخت داخل، انتقال فناوری و مشارکت‌های بین‌المللی است، رویکردی که می‌تواند ناوگان حفاری کشور را در مدت کوتاه‌تری نوسازی کند.
اکتشاف ابزاری برای قدرت ملی
اکتشاف مؤثر به‌منزله شناسایی دارایی‌های واقعی کشور است، دارایی‌هایی که در جهان امروز نه‌تنها پشتوانه اقتصاد، بلکه ابزار قدرت ژئوپلیتیک محسوب می‌شوند. ایران با داشتن ۷ درصد ذخایر معدنی جهان اما سهم اندک از بازار جهانی، نمونه‌ای کم‌نظیر از تضاد میان ظرفیت و عملکرد است و گلوگاه ماشین‌آلات حفاری یکی از اصلی‌ترین دلایل این شکاف است.
جمع‌بندی
اگر قرار است معدن به موتور رشد صنعتی کشور تبدیل شود، نقطه آغاز آن اکتشاف مجهز و علمی است. بدون نوسازی ناوگان حفاری نه برنامه‌های افزایش تولید محقق می‌شود، نه بازده بخش معدن افزایش می‌یابد و نه شکاف میان پتانسیل و عملکرد این حوزه کاهش پیدا می‌کند.
امروز کمبود ماشین‌آلات حفاری تنها یک چالش فنی نیست بلکه یک هشدار راهبردی برای آینده توسعه معدنی ایران است.
